جمله و تقسيمات آن از ديدگاه ابن هشام و مخزومي

Arabic Sentence Divisions From The Viewpoints Of Ibn Hesham & Al-Makhzoomi

يكي از موضوعات مهم نحوي كه همواره مورد بحث و اختلاف نحويان قديم و جديد بوده، بحث جمله و تقسيمات آن است. جمله از نظر ابن هشام به سه قسم؛ فعليه، اسميه و ظرفيه تقسيم مي‌شود. جمله ظرفيه از نظر وي، جمله‌اي است كه مسندِ آن ظرف يا جار و مجرور مقدّم و مسبوق به نفي و استفهام باشد مثل: «اعندك زيد» يا «افي الدار زيد». اما مخزومي اين تقسيم‌بندي را قبول ندارد و مثل ساير نحويان معتقد است جمله دو نوع است: اسميه و فعليه. او نوع سوم يعني ظرفيه را به عنوان يكي از اقسام جمله نمي‌پذيرد و مي‌گويد: ظرف اگر متكي بر ادات باشد، جمله‌ فعليه و اگر متكي بر ادات نباشد، جمله‌ اسميه است. نه اين‌كه قسم ديگري را به اقسام جمله بيفزاييم و ظرفيه بناميم. او همچنين در مورد معيار تشخيص جمله فعليه و اسميه با ابن هشام در تعارض است. مخزومي جمله‌ «البدرُ طلع» را مثل جمله «طلع البدر» فعليه مي‌داند؛ زيرا مسندِ آن فعل است و جمله‌ «البدرُ طالعٌ» را اسميه مي‌داند؛ زيرا مسند آن اسم است.

The study of the sentence and its divisions has been always a cause of difference in syntactical viewpoints among the ancient and modern Arab grammarians. Ibn Hesham sees three divisions for the Arabic sentence: the noun sentence, the verb sentence and the adverb sentence. The adverb sentence in his view is that in which a time or place adverb or a prepositional phrase is the predicate proceeded by a negative or interrogative article such as: "اعندك زيد؟" or "افي الدار زيد". Al-Makhzoomi like other Arab grammarians disagrees with Ibn Hesham in this point and sees only two divisions for the Arabic sentence: the verb sentence and the noun sentence. He says in respect to the third part of Ibn Hesham`s divisions ie. the adverb sentence: if the adverb depends upon an article the sentence should be a verb one and if it not, then that is a noun sentence and needs not to add a third part such as the adverb sentence to the divisions. He also contradicts Ibn Hesham with regard to the differentiation criteria between the verb and the noun sentences. He sees the both following Arabic sentences:"البدر طلع" and "طلع البدر" similar as verb sentences, because the predicate in the both is the verb; while he suggests that the sentence "البدر طالع", because it has a noun predicate, as a noun sentence.