ارزيابي تطبيقي روشهاي مكانيابي شهرهاي جديد در ايران (دهه 60 تا 80)

A Comparative Analysis of Site Selection Methods for New Towns in Iran (from 1980 until 2000)

هدف اين مقاله ارزيابي روشهاي مكانيابي شهرهاي جديد در سه دهه اخير است. در اين راستا تطبيقي بين انواع روشهاي شناختهشده در حوزه تصميمگيري مسايل مكانيابي با روشهاي استفاده شده در مكانيابي شهرهاي جديد در ايران انجام شده است كه چگونگي تعيين حوزههاي قابل قبول مكان شهر جديد، روش تعيين معيارهاي انتخاب مكان، وزندهي به معيارها و تعيين امتياز نهايي هر گزينه محورهاي اصلي مقايسه را تشكيل ميدهند. نتايج حاصل از بررسي هشت نمونه مطالعات مكانيابي شهرهاي جديد ايران، بيانگر نگرشي نسبتاً سادهانگارانه در مكانيابي شهرهاي جديد است، به نحوي كه روشهاي استفاده شده، در مكانيابي شهرها انطباق چنداني با روشهاي علمي متعارف مكانيابي ندارد. گرچه با گذشت زمان در فاصله دهه 60 تا 80 گرايش به كاربرد روشهاي علمي مكانيابي فزوني يافته با اين حال دستاورد حوزه حرفه شهرسازي در اين زمينه كه يكي از پيچيدهترين تصميمگيريهاي فضايي بهشمار ميرود ناچيز است و به نظر ميرسد عوامل مديريتي و سياسي نقش بارزي در تعيين مكان شهرهاي جديد را دارا بودهاند. نقد و ارزيابي شهرهاي جديد ميتواند از جنبههاي گوناگون صورت پذيرد؛ ارزيابي ضرورت احداث شهرهاي جديد به عنوان گزينهاي براي توسعه بيرويه كلانشهرها، ارتباط مكان استقرار اين شهرها با مطالعات منطقهاي و آمايشي و يا سنجش ميزان شناسايي جامعه هدف و همساني آن با ساكنين كنوني شهرهاي جديد. هدف اين مقاله صرفاً ارزيابي فرايند و روشهاي مكانيابي شهرهاي جديد است. به عبارت ديگر اين مقاله ميتواند به عنوان بخشي از رويكرد انتقادي به مبحث شهرهاي جديد در ايران تلقي شود. فرضيه اصلي اين تحقيق را ميتوان به صورت زير ارايه كرد : "روشها و مدلهاي علمي مكانيابي در گزينش مكان شهرهاي جديد در كشور ما كاربرد محدودي داشته كه در مواردي نيز ارزيابيهاي كيفي (بدون اتكا به روشهاي علمي) منجر به مداخله سلايق و سياستهاي خاصي در تعيين مكان شده است. در اغلب اين مطالعات فرايند علمي و تحليلي مكانيابي آشكار نيست و به نظر ميرسد فرايند مكانيابي توجيهي براي مكاني از پيش تعيينشده است".