تنوع مورفوفيزيولوژيك توده هاي بومي گندم دوروم ايران در شرايط سردسيرديم مراغه

Understanding of Morpho-Physiological Variability on Iranian-Durum Wheat Landraces under Cold-Rainfed Conditions

ارزيابي صفات مورفوفيزيولوژيك ژرم پلاسم هاي موجود در بانك ژن مي تواند براي شروع برنامه هاي اصلاحي بسيار مفيد باشد، گرچه اين ارزيابي ها بيشتر فنوتيپي است؛ ولي به احتمال زياد اين تنوع فنوتيپي براي صفاتي نظير تاريخ ظهور سنبله و رسيدگي، ارتفاع، تعداد دانه و وزن هزاردانه از وراثت پذيري بالايي برخوردار بوده و مي تواند مستقيما در برنامه هاي اصلاحي مفيد واقع شود. از اين رو اين مطالعه به منظور ارزيابي صفات زراعي و تعيين ارتباط اين صفات با عملكرد توده‌هاي ايراني گندم دوروم در شرايط سردسير ديم اجرا شد. به همين منظور 252 توده دوروم طي سه سال، در قالب طرح آگمنت در سال اول و دوم و مقايسه عملكرد در سال سوم به همراه ارقام شاهد تحت شرايط ديم مراغه مورد ارزيابي قرار گرفتند. مقايسه عملكرد توده‌ها با شاهدهاي محلي نشان داد برخي توده‌ها از عملكرد بالاتري برخوردارند. براساس نتايج همبستگي، صفات تاريخ ظهور سنبله و رسيدگي فيزيولوژيك همبستگي منفي معني‌داري با عملكرد طي سه سال داشته و اين همبستگي براي صفات وزن هزاردانه و ارتفاع بوته (به جز در سال دوم) مثبت معني دار بود. در تجزيه رگرسيون گام به گام، صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا رسيدگي فيزيولوژيك و وزن هزار دانه توانستند وارد مدل رگرسيوني شوند. در سال اول، صفات ارتفاع بوته، روز تا رسيدگي فيزيولوژيك و وزن هزار دانه بيشتر اثرات مستقيم بر عملكرد داشته و اثرات غيرمستقيم ناچيز بودند. در سال دوم، صفت روز تا رسيدگي فيزيولوژيك تاثير مستقيم و منفي (27/0-) بر عملكرد داشته و تاثير غيرمستقيم آن از طريق كاهش وزن هزاردانه 14/0- بود. در سال سوم با اينكه ارتفاع گياه 7/0 اثر مستقيم روي عملكرد داشت ولي اثر غيرمستقيم و منفي صفت روز تا رسيدگي فيزيولوژيك (11/0-) موجب كاهش اثر مستقيم به 59/0 شد. نتايج تجزيه كلاستر نيز نشان داد، كلاسترهايي از حداكثر عملكرد برخوردارند كه در آنها تعداد روز تا ظهور سنبله و رسيدگي فيزيولوژيك، تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله كمتر بوده و ارتفاع بوته و وزن هزار دانه بيشتر باشد و برعكس. از بين صفات مورد مطالعه، زودرسي، ارتفاع بوته و وزن هزار دانه مناسب ترين معيارهاي گزينش توده هاي بومي در افزايش عملكرد گندم دوروم در شرايط خشك ديم بود. همچنين وجود توده هايي با عملكرد و پتانسيل بيشتر نسبت به شاهدهاي محلي، لزوم نگهداري و استفاده از توده هاي بومي گندم دوروم در برنامه هاي اصلاحي را يادآور مي شود.

The evaluation of gene bank germplasm collection for morpho-physiological traits is important in the breeding programs. Although phenotypic variation was considered, it is likely that this phenotypic variation is largely genetic and therefore directly useable for breeders, especially for those traits with high heritability such as heading and maturity time, plant height, kernel number and weight. In this study, to evaluate agronomic traits effective on yield, 252 Iranian durum landraces were studied for 3 years under cold dryland conditions at Maragheh Research Station (North West of Iran). Study carried out using augmented design at the first and second years. The results showed that some landraces had significantly higher grain yield than local checks in all three years. Based on correlation coefficient analysis, yield had a significant and positive correlation with plant height and 1000-seed weight. Moreover, days to heading and maturity had significant negative correlations with yield. In stepwise regression, days to maturity, plant height, and grain weight were significant and entered to model. In path analysis, days to maturity, plant height, and grain weight had the most direct effects on yield and their indirect effects were not noticeable in the first year. In the second year, direct effect of days to maturity was -0.27 and its indirect effect by decreasing 1000-seed weight were -0.14. In the third year, plant height had 0.70 direct effect on yield, but it was decreased to 0.59, because of indirect and negative effect of days to maturity (-0.11). Cluster analysis showed that landraces with few tillers, tall, early maturity and larger seeds, had higher yield. It could be concluded that early maturity, tallness, and seed weight are effective traits on increasing grain yield under drought conditions. Also, the existence of better landraces than local checks supports efforts of conservation and utilization of landraces in durum breeding programmes.