عرف و جايگاه آن در استنباط احكام شرعي

Common Law and its Role in the Derivation of Canonical Rules

بسياري از قوانين اصولي، قواعد فقهي و احكام شرعي به ظاهر آيات و روايات مستند هستند و يكي از شايسته‏ترين مراجع تشخيص ظواهر، عرف است. بررسي متون فقهي نشان مي دهد كه علماي اهل سنت از پديده ي عرف با واژه هاي عرف و عادت نام برده اند و تا دو قرن اخير كاربرد اين واژگان در متون فقهي و اصولي شيعه نيز معمول بوده است. در دو قرن اخير، ادبيات فقه شيعه به ايجاد واژگان جديدي براي اين پديده روي آورده است. فقهاي شيعه نوعاً از اين پديده با واژه هاي «سيره ي عقلا، طريقه ي عقلا و بناي عقلا» نام برده اند. حجيت عرف در نزد اماميه و اهل سنت مورد اختلاف است: علماي اهل سنت، به‌خصوص حنفي ها، عرف را حجت و ميدان عمل به آن را وسيع مي دانند. درباره ي حجت بودن عرف در نزد فقيهان شيعه، سه ديدگاه وجود دارد: 1- حجت و اعتبار عرف، ذاتي و بي‌نياز از امضاي شارع است؛ 2- اختلافي بين حكم عقل و عرف وجود ندارد؛ 3- اعتبار و حجيت عرف موكول به امضاي شارع است. اين مقاله كوششي است براي نشان دادن اين نكته كه عرف و عادت مسلم چه مقدار در فقه و حقوق ايران تاثير دارد.

Many of the legal principles, rules of jurisprudence and religious decrees are based on the appearance of verses and hadiths and one of the most appropriate references for judging appearance is common law. Reasons underlying necessary religious rules, forbidding evil acts, the right application of Quranic verses and hadiths all rest on common law. An investigation of Islamic jurisprudence literature reveals that sunnite scholars point to common law using the terms urf and aadat. These terms has also been current in Shiite jurisprudence literature up until two centuries ago. Then, terms become current. Shiite scholars have usually used the terms Sireh Oqala and Targheh Oqala (ways of the wise) to refer to to this practice. This article mentions the conditions for the validity of common law and common-law practices. The Shiite and the Sunnite do not agree on common law as a final proof. Sunnite scholars, particularly the Hanafi’s, consider common law the final proof and widely depend on it. There are three points of view among Shiite scholars: some believe that common law is essential and does not need the approval of the tegislator; some believe that there is no difference between the decrees of the common law and those of the reason; and some others believe that the validity of the common law depends on the approval of the legislator. This article attempts to show the influence the common law has on Islamic jurisprudence and Iranian legal system.