آيين فتوت و نظام آموزشي هنرها و صنايع در ايران

Chivalry Tradition and the Educational System of Arts and Industries in Iran

هنرمندان و اهل حرف و صنايع در جوامع سنتي طبق اسناد و مدارك به جاي مانده، داراي صنف خاص خود بودهاند و در نظامي آموزش مي يافته اند كه ارتباط خاصي بين اركان اصلي آن (استاد و شاگرد) برقرار بوده است. ارتباطي كه بسيار متفاوت از نمونه هاي مشابه آن در سيستم هاي آموزشي دنياي متجدد مي باشد. در اين نظام كه بر اساس آيين فتوت و جوانمردي استوار بوده است، شاگرد نزد استاد علاوه بر كسب مهارت و زبردستي در حرفه اي خاص، به اسرار و رموز نهفته در آن حرفه نيز آگاهي يافته، جهان بيني لازم را دريافت مي نموده است. اصول اعتقادي اسلامي و رويه اي مبتني بر ارزشه اي معنوي جايگاه خاصي در اين نظام آموزشي و ضوابط و مقررات آن داشته است. اين پژوهش در پاسخ به اين سوالات انجام يافته است؛ اول اينكه ساختار نظام آموزشي سنتي هنرها و صنايع در راستاي مباني حاكم بر آيين فتوت و جوانمردي در ايران چگونه بوده است و ديگر اينكه با توجه به اصول اعتقادي اين آيين، كيفيت ارتباطي اركان اين نظام به چه صورت بوده است؟ به منظور دستيابي به پاسخ اين سوالات در اين پژوهش كه به روش توصيفي-تحليلي انجام يافته است، متون فتوت نامه ها و رسايل خاكساريه كه مهمترين منابع درباره اصناف در عالم اسلام هستند، جهت استخراج اطلاعات مورد نياز پژوهش به شيوه كتابخانه اي مورد پيمايش و بررسي قرار گرفته اند. هدف از انجام اين پژوهش، يافتن ساختار و كيفيت ارتباط اركان نظام آموزشي هنرها و صنايع رايج در ميان اهل فتوت و نيز تبيين آن در قالبي قابل درك و ارايه به زبان امروزي بوده است. با مطالعه و تحقيق در فتوت نامه ها زوايا و ابعاد مختلف اين نظام آموزشي، چون مراحل آموزش فنون و هنرها، شيوه ترقي تربيه، وظايف و مسيوليت هاي استاد و شاگرد نيز آداب و رسوم خاص آن مشخص شده است.

According to remained documents, the artists and craftsmen in traditional societies had their own guilds where they were trained in a particular system with a special relationship between the key members (i.e. teacher and student). Such relationship is different from the similar relationships in educational system of the modern world. This study tries to answer the following questions: 1) How was the structure of traditional educational system of arts and industries in Iran according to principles of chivalry? 2) How was the quality of relationship between members of such system with regard to believing principles of this tradition? The methodology used in this study is descriptive-analytical. Thus, the chivalry texts as well as Khaksari’s epistles, which are the important sources about the guilds in Islam, are used and evaluated via library method. It seems that Islamic principles and laws based on ethical values play a very important role in the framework of this system that distinguishes it from non-traditional educational system. In this system, the student used to learn not only the panache of doing a particular task and the vicissitude of a profession, but also the knowledge of that profession. Studying the chivalries and various aspects of this educational system such as Torghi Torbiye, the present study provides general and particular characteristics of teacher and student and their responsibilities in this tradition.