ارزيابي كمي پيامدهاي تغيير كاربري زمين بر كيفيت خاك‌هاي جنوب مشهد

Quantitative evaluating the effects of land use conversion on soil quality of southern Mashhad area

نوع كاربري زمين از جمله مهم‌ترين عوامل موثر بر كيفيت خاك است. در اين مطالعه با هدف بررسي تاثير تغيير كاربري زمين بر كيفيت خاك، 18 ويژگي (مجموعه TDS) 60 نمونه خاك به‌عنوان شاخص كيفيت خاك، در زمين‌هاي كشاورزي و مرتعي محدوده‌اي به وسعت 1800 هكتار در جنوب مشهد تعيين شد. همچنين منحني توزيع اندازه منافذ خاك نيز به‌عنوان شاخص ديگري از كيفيت خاك در 40 نمونه تعيين گرديد. مقادير كمي كيفيت خاك در نمونه‌هاي مورد بررسي توسط 6 مدل (IQITDS، IQIMDS، NQITDS، NQIMDS، CR و SI) محاسبه شد. نتايج نشان داد كه تغيير كاربري زمين از مرتع به كشاورزي موجب كاهش معني‌دار تخلخل، خاك‌دانه‌هاي پايدار در آب (WSA)، شيب منحني رطوبتي در نقطه عطف (شاخص Sgi) و ميانگين وزني قطر خاك‌دانه‌ها (MWD) در سطح 1 درصد و فاكتور فرسايش‌پذيري و آب قابل استفاده گياه (PAWC) در سطح 5 درصد شد و نيز باعث خارج شدن توزيع اندازه منافذ از محدوده بهينه گرديد. تغيير كاربري با تاثير منفي بر ويژگي‌هاي فيزيكي، موجب فروسايي كيفيت خاك گرديد. همچنين همبستگي معني‌دار و مثبت درصد خاك‌دانه‌هاي درشت (بزرگ‌تر از 4 ميلي‌متر) با درصد كربن آلي و شاخص Sgi، در سطح احتمال 1 درصد مشاهده شد. در بين مدل‌هاي مورد بررسي، سه مدل IQITDS، NQITDS و SI به تغيير كاربري زمين حساس بودند و تفاوت معني‌داري بين دو كاربري داشتند (01/0P < ).

Land use type is one of the most important factors affecting the soil quality. In this study for evaluating the effects of land use change on soil quality, 18 soil properties (TDS) were determined as soil quality indicators in 60 soil samples of agriculture and range lands with 1800 ha area in southern Mashhad (Iran). Also, pore size distribution curve for 40 soil samples was determined as another indicator of soil quality. The quantitative values of soil quality were calculated by six models (IQITDS, IQIMDS, NQITDS, NQIMDS, CR, and SI) for studied samples. The results showed that changing of land use from range land to agriculture decreased significantly the mean values of soil porosity, water stable aggregate (WSA), the slop of soil moisture curve at inflection point (Sgi index), mean weight diameter of aggregates (MWD) at P < 0.01, and soil erodibility factor and plant available water content (PAWC) at P < 0.05 and also caused the soil pore size distribution to be out of optimum range. Changing the land use by negative effect on soil physical properties degraded the soil quality. Also, it was shown the significant and positive correlation of macro aggregates (greater than 4 mm) with soil organic carbon percentage and Sgi index at P < 0.01. Between studied models three models including IQITDS, NQITDS and SI were more sensitive to the land use change and had a significant difference in two land uses (P < 0.01).