كليدواژه :
حسن , عقل عملي , قبح , كاركرد , عقل نظري
چكيده فارسي :
كاركرد عقل عملي در اصول فقه گرچه في‌الجمله و به‌طور پراكنده در كتب اصولي مورد بحث قرار گرفته است؛ اما با اينكه مجموعه احكام عقل عملي مورد استفاده در اصول فقه، چه به‌نحو كلي، مثل اصل حسن و قبح عقلي و چه به‌نحو صغروي، مانند قبح تجري، قبح تفويت اغراض مولا و حسن احتياط، فراوان و داراي جهات مختلفي است، تفصيل بحث در هيچ‌يك از اين كتب به‌نحو موضوعي و يكجا مورد بحث و مداقه قرار نگرفته است. در برخي از كتب متقدمان به برخي از وجوه مسيله پرداخته شده است؛ مثلاً بحث از حسن و قبح در كتبي چون «الفوايد‌الحايريه» (ر.ك: وحيد بهبهاني، 1415ق، ص363ـ378)، «الفصول‌الغرويه» (ر.ك: صاحب فصول، 1404ق، ص316ـ350)، «فرايد‌الاصول» (ر.ك: شيخ انصاري، [بي‌تا] ص230ـ245) و «هدايه المسترشدين» (ر.ك: اصفهاني، [بي‌تا]، ص433ـ442) ديده مي‌شود؛ اما پس از آن، اين اندك هم در كتب متاخرين كمياب گرديده است و تنها محقق اصفهاني? در لابلاي دليل انسداد، بحثي درمورد آن آورده است (محقق اصفهاني، 1374، ج2، ص322به بعد). در كتب مختلف شهيد‌صدر? اين مسيله تا حدودي جايگاه خود را باز يافته است و اخيراً جناب عمار ابورغيف يكي از شاگردان شهيد صدر در كتابي دو جلدي تحت عنوان «الاسس‌العقليه» بحث مستقلي با عنوان تطبيقات عقل عملي در اصول فقه مطرح نموده است. البته طبيعي است كه جاي چنين مباحثي نه در علم اصول كه در فلسفه علم اصول است و چنين علمي بسان ساير فلسفه‌هاي مضاف به علوم، هنوز در حوزه‌هاي علوم ديني جايگاه اساسي خود را نيافته است؛ گرچه محققان گرانمايه‌اي در اين زمينه پيش‌قدم گرديده و در پي پايه‌گذاري اين علوم برآمده‌اند.*
در اين نوشتار پس از تبيين مفردات موضوع و تعيين مراد از عقل عملي و تبيين موضوع و محدوده آن، به كاركرد‌هاي عقل عملي در مباحث اصولي اشاره گرديده است.
چكيده لاتين :
The functions of practical reason are briefly and excursively discussed in the books discussing the principles of jurisprudence. Although many commands of practical reason are used in the principles of jurisprudence, both the major commands – such as the rule of rational badness and goodness - and the minor commands – such as the badness of Tajarri (daring against God), the badness of wasting Godʹs purposes, and the goodness of precaution, but this subject is not separately and elaborately discussed in any one of these books. Some aspects of this subject are discussed in some precedent books; for example the discussion of goodness and badness is discussed in these books: ʹAl-Favaʹed Al-Haʹeriyyahʹ (refer to Vahid Behbahani, 1415 LAH, pp. 363-378), ʹAl-Fosoul Al-Qaraviyyahʹ (refer to Saheb Fosool, 1404 LAH, pp. 316-350), ʹFaraʹed Al-Osoolʹ (refer to Sheikh Ansari, pp. 230-245) and ʹHedayah Al-Mostarshedinʹ (refer to Mohaqqeq Isfahani, pp. 433-442). But in the books of recent scholars this little discussion is also rarely found; it is only Isfahani (Mohaqqeq Isfahani, 1374 SAH, v. 2, p. 322 on) who has mentioned this discussion while he presents the reasons of Insidad (lack of religious sources). Martyr Sadr has also mentioned this discussion in his different books to some extent; and recently one of his pupils, Abu Raqif, has presented an independent discussion regarding the applications of practical reason in the principles of jurisprudence in a two volumed book named ʹAl-Osas Al-Aqliahʹ. It is clear that these discussions should not be discussed in the principles of jurisprudence rather they should be discussed in the philosophy of the principles of jurisprudence; and this science, like the philosophy of other sciences, has not been completely developed in religious fields. Yet some worthy scholars have made great efforts in this regard and have tried to establish these sciences.* After explaining the meaning of expressions of this subject and the meaning of practical reason and clarifying the subject and its range, the functions of practical reason in the principles of jurisprudence will be explained in this article.
