بررسي رابطه بين عملكرد دانه و اجزا آن در مناسبترين تراكم در ارقام گندم با استفاده از تجزيه عليت (PATH ANALYSIS)

به منظور تعيين رابطه بين عملكرد و اجزا آن در تراكم هاي مختلف گندم نان، آزمايشي در سال زراعي 87-1386 در مزرعه آزمايشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد ارسنجان انجام گرديد. اين آزمايش به صورت فاكتوريل با دو فاكتور تراكم و رقم و در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار انجام گرديد. سطوح تراكم به عنوان فاكتور اول عبارت بودند از 200، 300، 400و 500 بوته در مترمربع و رقم هاي مرودشت، چمران، شيراز، داراب?? و نيك نژاد به عنوان فاكتور دوم بودند. اندازه گيري ها شامل عملكرد دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه بود. بين تراكم ها و و رقم ها از لحاظ عملكرد دانه اختلاف معني داري مشاهده شد، ولي اثر متقابل رقم و تراكم بر عملكرد معني دار نگرديد. بهترين تراكم از لحاظ عملكرد دانه 500 بوته در متر مربع (با عملكرد 5678 كيلوگرم در هكتار) و بهترين رقم از لحاظ عملكرد رقم مرودشت (با عملكرد 4976 كيلوگرم در هكتار) بود. در تراكم 500 بوته در متر مربع با استفاده از ميانگين پنج رقم همبستگي ساده عملكرد با اجزا آن (تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه) محاسبه شد. همبستگي ساده اجزا به غير از وزن هزار دانه با عملكرد دانه مثبت بود كه در اين ميان تعداد سنبله در متر مربع بالاترين ميزان همبستگي ساده را با عملكرد داشت. به منظور بررسي گسترده تر رابطه اجزا عملكرد با عملكرد، همبستگي ساده طبق روش دوي و لو به دو جزء اثر مستقيم و غير مستقيم تقسيم شد. در مورد وزن هزار دانه جدول تجزيه عليت نشان داد كه با وجودي كه همبستگي ساده وزن هزار دانه با عملكرد منفي است، ولي وزن هزار دانه اثر مستقيم مثبتي را برروي عملكرد دانه دارد (P=0.304) توجيه به اين صورت است كه اگر وزن هزار دانه كاملا مستقل از ساير اجزاي عملكرد عمل كند، اثر آن برروي عملكرد مثبت است، يعني با افزايش وزن هزار دانه عملكرد هم افزايش مي يابد، ولي اين صفت اثرات منفي خودش را بر عملكرد، از طريق جزء ديگر عملكرد يعني تعداد دانه در سنبله نشان مي دهد. اثرات منفي كاهش اين جزء از اجزاي عملكرد از اثر مثبت وزن هزار دانه بر عملكرد بيشتر است. بنابراين با وجودي كه وزن هزار دانه از اجزا اصلي عملكرد مي باشد، ولي اثر ظاهري آن برروي عملكرد منفي است. به اين ترتيب توصيه مي گردد كه در برنامه هاي به نژادي به منظور بالا بردن عملكرد دانه، صفت تعداد دانه در سنبله مورد تاكيد بيشتر قرار گيرد.