درآمدي بر شناخت كاروانسراهاي درون شهري بيرجند

An Introduction to Birjand Intercity Caravansary

درآمدي بر شناخت كاروانسراهاي درون شهري بيرجند ذبيح الله مسعودي چكيده كاروانسراها از جمله بناهاي تاريخي با ارزش ايران بوده و در دوره اسلامي ايجاد اين گونه بناها با ويژگي هاي گوناگون در شهر و روستا و در كنار جاده هاي حاشيه كوير و معابر كوهستاني با نام هاي مختلف چون رباط و كاروانسرا رو به توسعه نهاد. منطقه قهستان در شرق ايران و جنوب خراسان بزرگ، از نقاطي است كه با با وجود داشتن آثار تاريخي فراوان، فرهنگ آن كاملاً ناشناخته باقي مانده است. وجود آثار تاريخي كه قدمت بسياري از آن ها به دوران پيش از تاريخ مي رسد و تپه ها و محوطه هاي باستاني و سنگ نگاره ها، نشان از اهميت اين منطقه در طول تاريخ دارد. رباط ها از جمله يادگارهاي تاريخي شهر بيرجند محسوب مي گردند كه براي حفظ و رونق تجارت و اقتصاد به وجود آمده اند. فاصله بسيار ميان مراكز تجاري، مداخله عوارض طبيعي از جمله بيابان، خطر جنگ هاي داخلي متعدد و در اعصار گوناگون حمله بيگانگان به صورت سازمان يافته صرف نظر از تهديد دايمي، وجود جايگاه هاي امن را براي تامين استراحت كاروان ها و بازرگانان ايجاب مي كرد. كاروانسراهاي شهرستان بيرجند مريوط به دوره هاي قاجاريه و پهلوي بوده و از ويژگي معماري چهار ايواني و دو ايواني و متفرقه برخوردار مي باشند. بيشتر آن ها در دو طرف رود (خيابان جمهوري اسلامي) و راسته بازار قرار داشت. مهمترين اين قبيل ماروانسراها قيصريه بود كه از نظر ساختماني شبيه به تيمچه هاي قديم تهران، مانند تيمچه معروف حاجب الدوله بود كه داراي دو طبقه بود قيصريه بيشتر محل رفت و آمد بازرگانان و مخصوصاً تجار يزدي بود كه از فعالترين بازرگانا به شمار مي رفتند و از بمبيي در هندوستان تا يزد گسترده بودند. از ديگر كاروانسراها مي توان به كاروانسراي مستوفي، محسن زاده، ملا محمد حسن مودي، علوي و خرازي اشاره كرد. واژگان كليدي: خراسان جنوبي، شهر بيرجند، كاروانسرا، رباط.

An Introduction to Birjand Intercity Caravansary Zabihollah Masoud1 Abstract Caravansaries are among valuable Iranian historical structures, and the building of such structures with different characteristics in villages and cities along the dessert or mountains increased during the Islamic era. The Ghohestan region in East of Iran and South of the Great Khorasan, has remained an unknown region despite its numerous historical monuments. The presence of historical monuments which go back to pre-historic eras, hills and ancient rock paintings show the importance of this region in the course of history. Caravansaries are considered among the historical monuments of Birjand, and were made to maintain and promote business and economy. The long distance between business centers, the intervention of natural effects like desserts, the danger of numerous civil wars, and organized foreign invasions and their constant threat required safe places for caravans and merchants to rest. Caravansaries in Birjand go back to the Qajar and Pahlavi era and have four-arch or two-arch architectural features. Most of them were located alongside the River (Jomhoori Islami Street) or the Bazaar, the most important of which is Ghaisariye which looks similar to Tehran’s old Passages, like the well known Hajebodole passage which has two floors. Ghaisariye was mainly a resort place for merchants, especially Yazdi merchants who were considered among the most active merchants and were spread from Bombay in India to Yazd. Other caravansaries were Mostofi, Mohsenzade, Molla Mohammad Hasan Moudi, Alavi, and Kharazi. This article introduces and investigates the architectural features of caravansaries in Birjand based on the remaining evidence like maps and aerial photographs. Keywords: Southern Khorasan, Birjand City, Caravansary, 1 . Expert on Archeology, Birjand University, Email:masoodi1360@gmail.com