مطالعه انتقادي تقسيمات سعادت در فلسفه اسلامي

A Critical Study of the Divisions of Felicity in Islamic Philosophy

سعادت و غايت مطلوب انسان از نگاه فيلسوفان مسلمان قابل انقسام به بخش‌هاي مختلف بوده و معنايي منحصر به يك امر ومصداق واحد نيست؛ ازاين رو، از جهات و ابعاد گوناگون و به اعتبارات و حيثيات متعدد به تقسيم آن پرداخته‌اند. اين نوشتار مي‌كوشد بنيادي‌ترين تقسيمات مطرح در زمينه سعادت وغايت كمال آدمي در فلسفه اسلامي را از حيث روش‌هاي كاربسته شده در اين تقسيمات، محتوا، جامعيت و مانعيت بررسي و نقادي نمايد. براساس مطالعه و تحقيق انجام‌شده درجوانب مختلف موضوع وكلمات و تعبيرات حكيمان چنين برمي‌آيد كه مهم‌ترين اين تقسيمات، يعني تقسيم سعادت به «حسي و عقلي»، «فردي و جمعي »، «انسي و عقلي» و «دنيوي و اخروي » و نيز تقسيم به اعتبار معتقدات از جهاتي چند جاي ترديد و انتقاد دارند؛ زيرا براساس برخي آرا سعادت حسي حاصل از ادراكات حسي از يكسو نفي گرديده و از ديگرسو، با وجود جزم به سعادت فطري، تنها قسيم سعادت عقلي دانسته شده است، اما سعادت انسي مورد تاكيد ازجانب بعضي فيلسوفان بدون سعادت عقلي تحقق ندارد و در واقع از مراتب آن به شمار مي‌آيد و سعادت جمعي برغم جايگاه آن در نيل به سعادت فردي مورد اهتمام چندان واقع نشده و نيز زواياي سعادت اخروي آن‌گونه كه متوقع از مباحث حكمي است، مورد عنايت و روشنگري قرار نگرفته و اين نكات ضرورت نگاه مجدد و انتقادي در اين زمينه را ايجاب مي‌نمايند.

Muslim philosophers believe humanʹs desirable goal and felicity is divided into different parts and does not have one specific meaning and referent; therefore they have divided it from different perspectives and dimension and from various respects. This article will try to investigate and criticize the most basic divisions of humanʹs felicity and farthest perfection posed in Islamic philosophy; it will criticize the methods used in these divisions, their content, comprehensiveness and comperhemirenem inclusirenell. A study and research of the different aspects of this subject and the words and statements of the theosophists shows that the most important divisions of felicity are questionable and doubtable; such as the following divisions: sensible and rational felicity, individual and collective felicity, human and rational felicity, this worldly and the other worldly, and also the division of felicity based on the belief. This is because some deny sensible felicity which is resulted from sensible understandings, and also believe innate felicity, which definitely exists, is the only homogeneaus of rational felicity; the human felicity, emphasized by some philosophers, may not be accomplished without rational felicity and is in fact one of its degrees; the collective felicity, despite its great effect on achieving personal felicity, is not sufficiently noticed; and the different aspects of the other worldly felicity is not noted as is expected from the theosophical discussions. These points make it necessary to have a second critical look at this subject.