نقد جامعه‌شناختي رمان هزارخانه خواب و اختناق

Sociological Criticism of A Thousand Rooms of Dream and Suppression

نقد جامعه‌شناختي يكي از شيوه هاي كارآمد در نقد متون ادبي، به‌خصوص رمان است. در اين شيوه، ارتباط ساختار و محتواي رمان با وضعيت و دگرگوني هاي جامعه و محيطي كه در آن متولد شده است، كندوكاو مي-شود و چگونگي انعكاس و بازنمايي هنرمندانه‌ي اجتماع در جهان تخيلي اثر ادبي، نقد و تحليل مي‌گردد. سابقه‌ي اين‌گونه از پژوهش و به كارگيري اين شيوه در نقد رمان فارسي ايران، كارآيي نقد جامعه شناختي در نقد و بررسي رمان فارسي را ثابت كرده است. اين مقاله مي كوشد يكي از آثار برتر ادبيات داستاني فارسي افغانستان - رمان هزارخانه خواب و اختناق - نوشته‌ي عتيق رحيمي را به اين شيوه، نقد و تحليل كند. عتيق رحيمي، نويسنده اي واقع‌گراست كه در آثار خود، به سرنوشت پُررنج مردم افغانستان در چند دهه‌ي اخير پرداخته است. رمان اجتماعي- سياسي وي، هزارخانه‌ي خواب و اختناق، علاوه بر انعكاس واقعيت هاي وضع خفقان آور زندگي انسان در شهر كابل، بعد از كودتاي كمونيست ها در اواخر دهه‌ي پنجاه شمسي، پيامدهاي آن اوضاع را نيز بازنموده است. روش تحقيق، تحليلي- توصيفي و برپايه‌ي چهارچوب نظري نقد جامعه‌شناختي استوار است. اين تجربه نشان داد كه رمان فارسي افغانستان، مي‌تواند منظري براي شناخت ساختارهاي جامعه افغانستان و مشكلات و گرفتاري‌هاي آن بگشايد و مطالعات جامعه‌شناختي ادبيات فارسي را غنا بخشد.

Sociological criticism is a useful technique in criticism of literary texts, especially novels. In this technique, the relation between structure and content of novel and developments and conditions of the society in which the novel is written. The artistic way of reflection and representation of society in the imaginative world of the literary work is also analyzed. The researches in which this technique of criticism is used for novels in Iran have proven the efficiency of sociological criticism of Persian novels. This paper attempts to analyze and review a prominent Persian Afghan novel called A Thousand Rooms of Dream and Fear by AtiqRahimi. AtiqRahimi is a realist author whose works deal with painful life of Afghan people in recent decades. His sociopolitical novel both reflects the truths about the stifling life in Kabul and the outcomes of the communist coup d’état in 1970’s. This analytic-descriptive method is based on the framework of sociological criticism. The results show that the Persian Afghan novel can be a source for knowing the structures of Afghan society and its problems and that sociological studies can enrich Persian literature.