سرچشمه‌هاي جامي در داستان‌هاي بهارستان

Origins of Bahārestān Stories by Jami

جامي شاعر، نويسنده، عارف و دانشمند نامدار سده‌ي نهم هجري داراي آثار متعدّد در نظم و نثر فارسي است. يكي از كتاب‌هاي ارزشمند او به نثر، بهارستان است كه نويسنده، آن را به شيوه‌ي گلستان سعدي نگاشته است. هرچند جامي مدّعي شده كه حكايات بهارستان يا دستِ كم حكايات منظوم آن را از كسي نگرفته است و همگي آن‌ها ساخته و پرداخته‌ي قريحه‌ي اوست1، امّا تتبّع در آثار پيشينيان، به ويژه منابع عربي، سرچشمه‌هاي حكايات بهارستان را آشكار مي‌سازد. پرسمان بنيادي اين نوشتار آن است كه آيا جامي در داستان‌سرايي خويش، به منابع پيشين نظر داشته است يا خير. بر اين مبنا يك روضه از روضه‌هاي هشت‌گانه‌ي بهارستان انتخاب و مآخذ حكايت‌هاي آن در متون عربي پيش از جامي كاويده شد. در نتيجه ريشه‌ي 21 داستان از 43 حكايت اين روضه، يعني تقريباَ نيمي از آن، در منابع پيشين شناسايي شد. به ديگر سخن مي‌توان ادّعا كرد كه جامي همچنان كه سنّت ادبي روزگار وي بوده است، در پردازش حكايت‌هاي بهارستان به حكايت‌هاي مندرج در آثار پيشينيان عنايت ويژه داشته و آبشخور بسياري از حكايات وي، منابع عربي پيش از عهد وي بوده است.

Jami, the well-known poet, author and mystic has various poetry and prose works in Persian. One of his valuable books in prose is Bah?rest?n which is written in a similar style with Saʹdi’s Gulist?n. Though Jami claims that he did not imitate anyone in writing the anecdotes or at least the poetic anecdotes in Bah?rest?n, a research into the works of previous authors, especially Arabic sources, reveal the origins of Bah?rest?n anecdotes. The main issue of this paper is whether Jami is inspired by previous works or not. For this purpose, one rowzeh (ʹgardenʹ) of the octad rowzehs (ʹgardensʹ) of Bah?rest?n is selected and the source of its anecdotes is looked up in Arabic texts written before Jami. As a result, the root of 21 stories of 43 anecdotes that is half the stories of this garden is found to be previous sources. In other words, it can be asserted that just as it was the literary tradition of that period, Jami too has considered anecdotes written in previous works and many of his stories are rooted in Arabic sources written before him.