تحليل ديدگاه ملاصدرا درباره سعادت در پرتو حركت جوهري

An Analysis of Mulla Sadraʹʹs Stance on BlissIn the Perspective of Trans-substantial Motion

صدرالمتالهين همّت گمارد تا با حفظ اصول مكتب خويش، مسيله سعادت را ـ كه در طول تاريخ همواره از موضوعات بحث برانگيز بوده است، تشريح نمايد. پرسش اين است كه بر مبناي حركت‌ جوهري ـ كه از مهم ترين اصول مكتب ملاصدراست ـ به چه نحو مي‌توان الگوي سعادت انسان را از ديدگاه صدرالمتالهين استخراج و بازتعريف نمود كه مبتلا به عدم انسجام دروني نباشد. سعادت، به عنوان نهايت كمال انساني از جنس عقلي مي‌باشد. ملاصدرا حقيقت سعادت را حركت و تكامل در مسير توسعه عقل نظري مي‌داند و در عين ذومراتب دانستن جنبه عملي، آن را از باب كمك به جنبه نظري، بسيار موثر در رشد انساني لحاظ مي‌نمايد؛ به گونه اي كه به نوعي تناظر بين مراتب مختلف عقل نظري و عملي باور دارد. در اين مقاله، مدلي مفهومي از الگوي ملاصدرا در باب سعادت ارايه شده كه در آن، تناظر مراتب عقل نظري و عقل عملي نيز لحاظ شده است. حضور و تاثير حركت جوهري، در بحث پيرامون مباني و ماهيت سعادت به وضوح قابل فهم است؛ چنان كه نگاه تشكيكي به امور، در بحث موانع سعادت نيز قابل ملاحظه است. شايان ذكر است كه تبيين سعادت بر مبناي حركت جوهري، لوزامي در پي دارد كه ما را در فهم نكات مهم انسان‌شناسي صدرايي ياري مي‌نمايد.

Sadra made sincere attempts to elaborate on the historically ever-challenging issue of bliss while keeping himself with the principles of his philosophy. The question is that how we could extract and redefine the pattern of human bliss from Sadra’s philosophy upon the trans-substantial motion – which is one of grounding principles of transcendent theosophy of Mulla Sadra – in such a way that immunes us from getting involved in paradoxical inconsistencies. As the entelechy of human perfection, bliss is essentially rational. Mulla Sadra believes that the truth of bliss reveals itself through wayfaring and evolution in the path of development of theoretical reason and holds that the hierarchicality of practical reason is effective in human evolution as it is much supportive for theoretical reason in many respects; insofar as he believes in a kind of correspondence between theoretical and practical reasons. This essay proposes a conceptual model of Sadra’s pattern forbliss within which the correspondence of theoretical and practical reasons has also been taken into account. The presence and influence of trans-substantial motion is far evident in Sadra’s discourse on the essence and quality of human bliss; as the analogically informed, perspective of transcendent theosophy is effective in the debate on the obstacles of bliss. It is noteworthy that the exposition of bliss according to the principle of trans-substantial motion has special implications that help us to fathom some significant points of Sadra’s anthropology.