ارزيابي مقاومت به خشكي انتهاي فصل در ارقام گندم با استفاده از عملكرد، اجزاي عملكرد و شاخص‌هاي كمي مقاومت به خشكي

Investigating sweet corn (Zea mays L.) yield determining traits under normal irrigation and water deficit stress, using multivariate statistical methods

در يك پژوهش مزرعه اي دو ساله (90-89 و 89-88)، سي رقم گندم در دو محيط تنش خشكي آخر فصل و بدون تنش مورد مقايسه قرار گرفتند. آزمايش در هر دو سال در ايستگاه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه شيراز به صورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي و در چهار تكرار انجام شد. تيمار خشكي در كرت‌هاي اصلي (بدون تنش و قطع آبياري در مرحله گلدهي) و رقم‌هاي گندم در كرت‌هاي فرعيقرار داده شدند. در اين بررسي شاخص‌هاي ميانگين بهره‌وري (MP)، حساسيت به تنش (SSI)، تحمل به تنش (STI)، ميانگين هندسي بهره‌وري (GMP)، شاخص تحمل (TOL) و پايداري عملكرد (YSI) بر اساس عملكرد دانه ارقام در شرايط تنش و بدون تنش محاسبه شدند. نتايج حاصل از تيمار قطع آبياري در مرحله گلدهي نشان داد كه رقم كوير با 48/390 گرم در متر مربع بيشترين عملكرد دانه را داشت، در حالي كه در تيمار آبياري معمول بيشترين عملكرد دانه از رقم شيرودي (83/873 گرم در مترمربع) بدست آمد. مقايسه ميانگين داده‌ها تحت شرايط آبياري معمول نشان داد كه رقم قدس (7/57 دانه در سنبله) و رقم ياواروس (72/20 دانه در سنبله) به ترتيب بيشترين و كمترين تعداد دانه در سنبله را داشتند. بيشترين و كمترين تعداد دانه در سنبله در شرايط تنش خشكي نيز از ارقام زرين (4/39 دانه در سنبله) و سوراپلاتا (9/9 دانه در سنبله) بدست آمد. در پژوهش حاضر تفاوت بين ارقام از لحاظ وزن هزار دانه در دو حالت آبياري معمول و تنش خشكي معني دار بود. رقم سيستان بيشترين مقدار وزن هزار دانه (45 گرم) را تحت شرايط بدون تنش و رقم اميد بيشترين وزن هزار دانه (35 گرم) را تحت شرايط تنش خشكي بعد از گلدهي به خود اختصاص دادند. مقايسه ميانگين رقم‌هاي مورد مطالعه نشان داد كه در شرايط تنش و بدون تنش خشكي بيشترين عملكرد دانه به ترتيب از رقم‌هايكوير و درخشان بدست آمد.كمترين عملكرد دانه در هر دو شرايط رطوبتي مربوط به رقم ويريناك بود. بر اساس نتايج اين آزمايش دو ساله شاخص‌هاي كمّي GMP, STI و MPبه دليل داشتن بيشترين همبستگي با عملكرد دانه در هر دو شرايط، در ارزيابي تحمل به خشكي مناسب‌ترينشاخص‌هابودند.

In a 2-year field experiment (2009-10 and 2010-11) 30 wheat cultivars were compared under with and without late season drought stress conditions. The experiments were conducted as a split plot based on randomized complete block design with four replicates at Research Farm of College of Agriculture, Shiraz University. Drought stress treatments (without stress, as control, and irrigation cutting off at anthesis stage) and wheat cultivars were assigned into main plots and sub plots, respectively. In this study mean productivity (MP), stress susceptibility index (SSI), stress tolerance index (STI), geometric mean productivity (GMP), tolerance (TOL), and yield stability index (YSI) were calculated based on grain yield under both with and without drought stress conditions. The results showed where irrigation cut off at anthesis, Kavir cultivar with 390.48 g/m2 had the greatest grain yield; while, under normal irrigation treatment the greatest grain yield was achieved from Shiroudi cultivar (873.83 g/m2). Comparison of means under normal irrigation conditions showed that Ghods cultivar (57.7 grains per spike) and Yavarous cultivar (20.72 grains per spike) had the highest and lowest grains per spike, respectively. Under drought stress conditions, the highest and lowest grains per spike were obtained by Zarin (39.4 grains per spike) and Souraplata (9.9 grains per spike), respectively. In the present study, 1000- grain weight was significantly different between irrigation treatments. Sistan cultivar had the greatest (45 g) 1000- grain weight under normal conditions, and Omid cultivar produced the greatest (35 g) 1000- grain weight under terminal drought stress conditions. Comparison of the mean of wheat cultivars showed that highest grain yield was achieved under stress and non-stress conditions in Kavir and Derakhshan cultivars, respectively. The lowest grain yield under both conditions was obtained from Veernak cultivar. The results of this investigation indicated that GMP, STI and MP, which had the highest significant correlation with the grain yield under both conditions, were assigned as the most appropriate indices for evaluating the drought tolerance of cultivars.