تجزيه علّيت متوالي صفات موثر بر عملكرد سرشاخه و درصد اسانس كافوري (Camphorosma monspeliaca L.)

Sequential path analysis of effective characters on shoot yield and essential oil percentage of Camphorosma monspeliaca L.

به منظور بررسي رابطه علّت و معلولي صفات مورفولوژيك، فيزيولوژيك و برخي عناصر گياه دارويي كافوري (Camphorosma monspeliaca L.) در رويشگاه طبيعي، اين تحقيق اجرا گرديد. در اين تحقيق گياه كافوري از رويشگاه طبيعي در مرحله گلدهي كامل، با استفاده از 9 پلات نمونهبرداري گرديد. صفات مورفولوژيك از قبيل ارتفاع گياه، تعداد پنجه، قطر بزرگ و كوچك تاج پوشش، عملكرد سرشاخه كل و سرشاخه گلدار 20 تا 40 گياه اندازهگيري شد. كلروفيل، قندهاي محلول، پرولين، سديم، پتاسيم، منيزيم، كلسيم، كلر و آهن گياهان هر پلات مختلف اندازهگيري شد. صفات موثر بر عملكرد سرشاخه و درصد اسانس از طريق همبستگي ساده صفات، تجزيه فاكتور، تجزيه گامبهگام و تجزيه علّيت مورد ارزيابي قرار گرفتند. نتايج حاصل از همبستگي صفات نشان داد كه سرشاخه كل با؛ تعداد پنجه (**96/0 =r)، قطر تاج پوشش 1 (**84/0 =r)، قطر تاج پوشش 2 (**86/0 =r)، سرشاخه گلدار (**79/0 =r)، كلروفيل كل 1 (*77/0 =r)، كلروفيل b (*67/0 =r) و آهن (**84/0 =r) همبستگي مثبت معنيدار داشت. سرشاخه كل با قندهاي محلول (**80/0- =r)، پرولين (**88/0- =r)، كلسيم (*70/0- =r) و كلر (**94/0- =r) همبستگي منفي معنيدار نشان داد. عملكرد سرشاخه گلدار با تعداد پنجه، قطر تاج پوشش 1 و 2، درصد اسانس، كلروفيل كل 1 و آهن همبستگي مثبت معنيدار داشت. درصد اسانس با تعداد پنجه (**79/0 =r)، قـطر تاج پوشش 1 (*79/0 =r) و 2 (**83/0 =r)، عملكرد سرشاخه كل (*76/0 =r) و گلدار (**84/0 =r) و آهن (**86/0 =r) همبستگي مثبت معنيدار نشان داد. نتايج حاصل از تجزيه فاكتورها نشان داد كه شاخص اول با مولفههاي تعداد پنجه، قطر تاج پوشش 1 و 2، عملكرد اندام هوايي و سرشاخه گلدار، درصد اسانس و مقدار آهن موجود در پيكره رويشي، بيش از 55% تغييرات كل را توجيه نمودند. نتايج حاصل از تجزيه گامبهگام صفات بر درصد اسانس بهعنوان متغير وابسته نشان داد كه دو صفت آهن و عملكرد سرشاخه گلدار با ضريب تبيين 8048/0 وارد معادله شدند. نتايج حاصل از تجزيه علّيت نشان داد كه آهن بيشترين اثر مستقيم و مثبت را بر درصد اسانس داشت. نتايج حاصل از تجزيه گامبهگام صفات بر عملكرد سرشاخه كل بهعنوان متغير وابسته نشان داد كه تعداد پنجه و ارتفاع گياه وارد معادله شدند. نتايج حاصل از تجزيه علّيت نشان داد كه تعداد پنجه بيشترين اثر مستقيم و مثبت را بر عملكرد سرشاخه داشت.

This research was conducted to study the cause and effect of morphological, physiological characters and some elements of camphorosma monspeliaca L. in natural habitat. Plant samples were collected by using 9 sampling plots at full flowering stage. Morphological traits including plant height, number of tillers, big and small diameter of the canopy cover, dry weight of plant shoots and dry weight of flowering shoots were measured. Soluble sugar content, proline, sodium, potassium, magnesium, calcium, chlorine and iron were also measured by using different methods. Correlation, factor analysis, stepwise and path analysis were used for identifying effective traits on shoot yield and essential oil percentage. The results showed that there was significant positive correlation between total shoot yield with number of tiller (r = 0.96**), canopy diameter 1 (r = 0.84*), canopy diameter 2 (r = 0.86**), flowering shoot yield (r = 0.79*), total chlorophyll 1 (r = 0.77*), chlorophyll b (r = 0.67*) and iron (r = 0.84*). There was significant negative correlation between total shoot yield with soluble sugars (r = -0.80**), proline (r = -0.88**), calcium (r = -0.70*) and chlorine r = -0.94**). Significant positive correlation was observed between flowering shoot yield with number of tillers, canopy diameters1 and 2, essential oil percentage, total chlorophyll 1 and iron. Essential oil percentage showed significant positive correlation with number of tiller (r = 0.79*), canopy diameters 1 (r = 0.79*), canopy diameters 2 (r = 0.83**), total shoot yield (r = 0.76*) and shoot flowering yield (r = 0.84**) shoot yield and iron (r = 0.86**). The results of factor analysis showed that first component with number of tillers, big and small canopy diameters, total shoot yield, flowering shoot yield, essential oil percentage and iron could justify more than 55% of total variance. The result of stepwise analysis on dependent variable (essential oil percentage) showed that iron and total shoot yield with a determination coefficient of 0.8048 were entered to the regression model. The result of path analysis showed that iron had the highest direct positive effect on essential oil percentage. According to the results of stepwise analysis, number of tillers and plant height were entered to the regression model. The result of path analysis showed that number of tiller had the highest direct positive effect on total shoot yield.