شناسايي گياهان دارويي منطقه ارسباران و مطالعه دانش بومي مردم محلي (مطالعه موردي: جنگلهاي ارسباران، حوضه آبخيز مردانقم چاي)

Identification of Arasbaran medicinal plants and ethnobotanical study of rural people knowledge (Case Study: Arasbaran forest, Mardanaghom watershed)

گياهان بومي و اندميك، ذخاير توارثي گياهي هر منطقه محسوب مي‌شوند و به دليل دارا بودن صفات مرفولوژيكي مطلوب، مقاومت به آفات و امراض و سازگاري به شرايط اكولوژيك از اهميت خاصي برخوردارند. اين تحقيق با هدف شناسايي گياهان دارويي از فلور ارسباران، حوضه مردانقم چاي و مطالعه دانش بومي مردم محلي مرتبط با گياهان دارويي و عوامل موثر بر آن، انجام شده است. براي دستيابي به اين هدف، پس از شناسايي فلور منطقه و تفكيك گياهان دارويي، به جمع‌آوري اطلاعات با ارايه پرسشنامه، به صورت تصادفي از جمعيت بالاي 20 سال به تعداد 180 نمونه، پرداخته شد. نتايج نشان داد كه 30% از فلور منطقه شامل گياهان دارويي باارزش است كه متعلق به 56 جنس و 30 خانواده گياهي مي‌باشد و با توجه به برداشت گياهان براي مقاصد دارويي توسط مردم محلي، خانواده‌هاي Labiatae، Compositae، Rosaceae، Urticaceae، Umbellifereae و Grossulariaceae به‌ترتيب داراي بيشترين مصرف در منطقه مي‌باشند. نتايج تجزيه و تحليل داده‌هاي جمع‌آوري شده از پرسشنامه‌ها در نرم‌افزار SPSS، با آزمون ناپارامتري kruskal-Wallis و ضريب همبستگي اسپيرمن نشان داد كه از ميان فاكتورهاي موثر بر ميزان شناخت گياهان دارويي موجود در منطقه، رابطه بين شناخت و دسترسي به خانه بهداشت جهت درمان در روستا معني‌دار است (05/0 =P). يعني دسترسي به پزشك، بر ميزان آشنايي مردم محلي با گياهان دارويي، موثر بوده است و همچنين رابطه آن با ميزان دسترسي جنگل‌نشينان به شهرهاي اطراف جهت معالجه نيز معني‌دار است (01/0 =P)، يعني محدوديت تردد، بر ميزان شناخت گياهان دارويي توسط جنگل‌نشينان، اثرگزار بوده است، ولي رابطه بين شناخت گياهان دارويي با سن و سطح تحصيلات افراد و ميزان مصرف داروهاي شيميايي معني‌دار نيست. يعني سن و سطح تحصيلات افراد محلي و ميزان مصرف داروهاي شيميايي در شناخت گياهان دارويي تاثيري نداشته است (05/0 =P).

Native and endemic plants are considered as genetic reserves of every habitat and due to favorable morphological traits, resistance to pests and diseases and adaptation to ecological conditions are of utmost importance. The aim of the current research was to identify medicinal plants from Arasbaran flora, Mardanaghomchay watershed and ethnobotanical study related to medicinal plants and its determinant factors. To achieve this goal, after identifying the regionʹs flora and separation of the medicinal plants, data were randomly collected through questionnaires as 180 samples were taken from the population over 20 years old. The results showed that 30% of the regionʹs flora included valuable medicinal plants belonging to 56 genera and 30 families, among them Labiatae, Compositae, Rosacea, Urticaceae, Umbellifereae and Grossulariaceae respectively were more harvested by local people for medicinal purposes. Data analysis of the questionnaires in SPSS software with coefficient correlation of Spearman and Kruskal-Wallis test revealed that among the effective factors on identification of medicinal plants in the region, the relationship between knowledge and harvesting of medicinal plants and access to rural health center for treatment was significant (P= 0.05). It means that access to the physician has been effective on knowledge of the local people with medicinal plants and its relation with access of foresters to surrounding towns for cure is significant while there was no significant relation between the knowledge and rural people age, literacy level and the consumption of synthetic drugs (P= 0.05).