آت‌اكولوژي گياه مرتعي"علف شتر"(Asthenatherum forsskalii (Vahl) Nevski) در ماسه‌زارهاي بياباني استان اصفهان

Autecology of Asthenatherum forsskalii (Vahl) Nevski on sandy dunes of Isfahan province

تحقيق حاضر در خصوص آت‌اكولوژي گياه بياباني و مرتعي"علف شتر"(Asthenatherum forsskalii (Vahl) Nevski) در اكوسيستمهاي نواحي خشك تا فراخشك بيابان‌هاي حوزه مسيله (استان اصفهان) انجام شد. اين گياه مرتعي شن‌دوست، از خانواده گندميان (Poaceae) بوده كه به صورت بوته‌اي با انشعاب‌هاي هوايي متعدد، در گستره ماسه‌زارهاي بياباني رويش يافته است. به منظور مطالعه اكولوژي فردي اين گونه مرتعي، رويشگاه‌هاي آن در عرصه‌هاي بياباني ريگ بلند آران و بيدگل مشخص شد. پس از تعيين رويشگاه، ويژگيهاي بوم شناختي آن، نظير محدوده ارتفاعي، توپوگرافي، اقليم، خاك، گياهان همراه، چگونگي حضور گونه مورد مطالعه در پوشش گياهي، سيستم ريشه، فنولوژي و نحوه زادآوري گياه مورد بررسي قرار گرفت. نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان داد كه رويشگاه‌هاي اين گياه به صورت لكه‌هاي پراكنده در گستره ماسه‌زارها و دامنه تپه‌هاي ماسه‌اي فعال و روان توزيع شده‌اند. اين گونه بياباني در محدوده ارتفاعي 780 تا 1150 متر از سطح دريا رويش دارد و ميانگين بارندگي ساليانه رويشگاه‌هاي علف شتر، بين 80 تا 120 ميلي‌متر در نوسان است. ميانگين دماي متوسط سالانه نيز 1/19 درجه سانتي‌گراد مي باشد. اين گياه در روي خاك‌هاي با بافت سبك شني با ميزان اسيديته 5/7 تا 5/8 و هدايت الكتريكي 34/0 تا 1/5 دسي‌زيمنس بر متر گسترش دارد. علف شتر داراي سيستم ريشه‌اي افشان با طول ريشه بالغ بر 6 متر مي‌باشد. روي تمام ريشه‌هاي افشان، غلافي از شن‌دانه فرا گرفته است. ميانگين پوشش گياهي تاجي اين گونه 2/4%، ميانگين تراكم بوته‌ها بين 11875 پايه تا 32500 پايه در هكتار و فراواني 72% مي باشد. شروع رشد رويشي اين گياه، در اواخر بهمن‌ماه، زمان ظهور گل‌آذين نيمه دوم ارديبهشت و بذرها در اواخر خردادماه مي‌رسند. دوره خواب تابستانه آن از اواخر تيرماه آغاز شده و تا اواسط شهريور‌ماه ادامه مي‌يابد. تجديد حيات اين گياه از طريق بذر و ايجاد جست‌هاي هوايي و تشكيل ريشه‌ها‌ي نابجا در ناحيه يقه امكان‌پذير است. بارزترين گياهان همراه رويشگاه‌هاي علف شتر، علف زارهاي"كلبيت"(Cyperus eremicus) و گونه‌هاي مختلف از جنس "اسكنبيل" (Calligonum spp.) مي باشد. براساس نتايج بدست آمده از اين تحقيق، علف شتر گياهي شن‌دوست بياباني محسوب مي شود كه علاوه بر حفاظت و تثبيت خاك در گستره ماسه‌زارها، نقش مهمي در تامين علوفه مورد نياز دام‌هاي مراتع قشلاقي ايفا مي كند.

This research was aimed to study the autecology of Asthenatherum forsskalii as a desert and range species (Vahl) Nevski in arid and super-arid deserts of Masileh, Isfahan province. This range species is psammophyte and belongs to the Poaceae family with numerous aerial branches growing in desert sandy dunes. In order to study the autecology of the species, its habitats in the desert sandy dunes of Aran & Bidgol were determined. After determining the habitats, ecological characteristics such as elevation range, topography, climate, soil, companion species, presence in the vegetation cover, root system, phenology and propagation of the mentioned species were all studied. Results showed that the habitats were distributed in the form of spots scattered across the sandy plains and slopes of active sand dunes. This desert plant grows in an altitude range of 780 to 1150 meters above sea level with an average annual rainfall fluctuating between 80 and 120 mm. Its mean annual temperature is about 19.1 °C. The species is widespread on light-textured sandy soils with pH and EC (Electrical conductivity) of 7.5-8.5 and 0.34-5.1 ds/m, respectively. A. forsskalii has a fibrous root system with a length over up to 6 meters. All its fibrous roots are covered with sand particles. Average canopy cover is 4.2%. Average density is 11,875 to 32,500 species per hectare and it has a frequency of about 72%. Vegetative growth begins in late February and its inflorescence emerges in the second half of May and the seeds appear in late June. Summer dormancy starts from late July and continues up to mid-September. Revival of the species is possible via seeds and formation of adventitious roots in the basal area. The most important companion species in the habitats of A. forsskalii are grasslands of Cyperus eremicus and various species of genus Calligonum L.. According to the results, A. forsskalii is a psammophyte desert species which in addition to soil conservation and stabilization in sand dunes, plays an important role in providing required forage for livestock in winter rangelands.