بررسي حالات و خصوصيات نفس در مقام خيال وپيامدهاي آن در حكمت‌ متعاليه

Study of States and Characteristcis of the Soul in the Station of Imagination and its Consequences for the Transcendent Philosophy

در تاريخ فلسفه اسلامي، از زمان فارابي تا عصر حاضر، قوه خيال و عالم صور خيالي يكي از مباحث بسيار مهم بوده است تا جايي كه بعضي از صاحب نظران اين توجه را از مميزات فلسفه اسلامي دانسته‌اند. فارابي نظريه نبوت خود را با طرح عالم خيال تبيين كرد و ابن سينا و سهرودي و ملاصدرا و اخلاف ايشان، با استناد به عالم خيال، به حل بسياري از مسايل و مخصوصاً به جمع ميان دين و فلسفه و مشاهده و برهان و نقل و عقل نايل شدند. مساله اساسي دراين مقاله بررسي حالات نفس در مقام خيال است ودرميان اين حالات مهمترين مساله اثبات تجرد خيال است كه از نظر معرفه النفس اهميت فوق‌العاده‌اي داشته، تحولي مهم در معرفه النفس فلسفي است. با اثبات نوعي تجرّد براي نفس در مقام خيال ثابت مي‌شود كه انسان، برخلاف ديدگاه فلاسفه مشايي و اشراقي، موجودي دوساحتي (بدن و عقل) نيست، بلكه داراي سه ساحت و سه نشيه وجودي است: نشيه مادّي و بدني، نشيه صوري و برزخي، و نشيه عقلاني كه ملاصدرا در اين مورد دلايل فراواني اقامه نموده وبه تصريح خود، نخستين كسي است كه در تاريخ فلسفه گونه‌اي از تجرّد و استقلال از بدن را براي قوّه متخيّله اثبات كرده است كه دراين جا به نقدوبررسي آن‌ها پرداخته مي‌شود.

In the history of Islamic Philosophy, since Farabiʹs time to the present, the faculty of imagination and imaginary forms have been among so important issues that some scholars have claimed that this is one of the distinct features of the Islamic philosophy. Farabi has explained his theory of prophecy based on the imaginal world. Ibn Sina, Suhrawardi, Mulla Sadra, and their followers succeeded to reconcile religion and philosophy, intuition and argumentation, transmitted sciences and reason based on the idea of imaginal world. The main issue discussed in the present article is states of the soul in the station of imagination; and the most important issue discussed here is arguments posed to prove immateriality of the soul which is of paramount importance in "knowledge of the soul" and is regarded as an important development in philosophical "knowledge of the soul". When immateriality of the soul in the station of imagination is somehow proved, it will be proved that, in spite of views posed by the Peripatetics and Illuminationists, man is not a two-dimensional being (consisted of body and reason); but rather, he enjoys three dimensions and three existential modes: material and corporal mode, formal and purgatorial mode, and rational mode. For the latter, Mulla Sadra has posed many arguments and, as he stipulates, he is the first one in the history of philosophy who has proved some immateriality and independence from body for the faculty of imagination. These arguments are studied and discussed in the present article.