كليدواژه :
ظهور , عليت , وجود , جعل , كثرت وجود , صدور , ماهيت , سنخيت , وحدت وجود
چكيده فارسي :
در اين مقاله آرا متفكراني كه هركدام بنوبه خود مي‌تواند نماينده وحتي گاه موسس مكتب خاصي قلمداد شود، در زمينه جعل و صدور مورد ارزيابي قرار گرفته است. در آغاز به نظر مي‌رسد كه بايد بتوانيم در يك تقسيم كلي حكما را صرفاً در دو گروه جاي دهيم: يك گروه آن‌هايي كه در چارچوب كثرت و تباين وجودات، عليت و جعل را به معناي مرسوم آن تلقي كرده ولذا جعل را متعلق به «وجود»» دانسته‌اند، و درنتيجه صدور معاليل را از علت همانا گسترش دايره وجود ويا موجودات تصور كرده‌اند. گروه ديگر كساني كه نظر به وحدت صرفه سنخ وجود، فزوني يافتن دايره وجود را ناممكن دانسته، عليت را به معناي ظهور و تجلي تفسير كرده‌اند. اما، برخلاف اين برداشت اوليه، خواهيم ديد كه در دسته دوم كساني چون ملاصدرا عليرغم قول به وحدت وجود و فاعل بالتجلي دانستن مبدا اعلاي هستي، همچنان به مجعوليت «وجود»» راي داده‌اند كه اين خود مي‌تواند محل توجه و نظر قرار گيرد؛ چنان كه در زمره قايلين به مجعوليت ماهيات كساني چون شيخ اشراق را داريم كه، بكلي متفاوت با ديگران، نظامي مبتني بر نور (و نه وجود) بنا نهاده و درعين حال نور و ظلمت هردو را صادر يا مجعول قلمداد كرده است. بدين ترتيب ما عملاً با حكيماني با مواضع مختلف در اين باب مواجهيم كه حتي اگر در تقسيم دوشقي اول هم قرار گيرند، اما با ويژگي‌هاي خاص خودشان در يك تقسيم فرعي‌تر بنحوي از سايرين جدا خواهند شد. درپايان بدين نتيجه مي‌رسيم كه نگاه عميق و همه‌جانبه‌اي در معناي «صدور» و «جعل»، آن گونه كه متناسب با موازين عقلي-حِكمي است، از سوي برخي حكيمان صورت نگرفته است و بنظر بدون تامل كافي در معناي عليت به احكام مربوط به آن پرداخته‌اند. ذكر مباني موثر ايشان در مبحث مذكور را مورد توجه قرار داده‌ايم تا نشان دهيم كه برخي از ايشان حتي راي خود را در اين باب بر مباني صريح وجودشناسي خويش مبتني نساخته‌اند و دو گونه موضع‌گيري داشته‌اند.
چكيده لاتين :
The present article is an attempt to assess the views of those philosophers who are the exponents or founders of a particular school of thought on emanation or making. In the beginning, it seems that we can generally divide the philosophers only into two groups: one group consider causality and making in its usual sense within the framework of multiplicity and differences of beings, hence consider making as emanation, which results in the expansion of the scope of being or beings. The other group with respect to the pure unity of being think that the augmentation of the scope of being is impossible and interpret causality as manifestation or expression of that pure one being. But, despite this initial impression, we will find that in the second group thinkers like Mulla Sadra, despite their notion of the oneness of being and considering the exalted origin of being as al-faʹil bil-tajalli (agent by expression), advocated the possibility of being made the nature of being, and this idea is a noticeable view. On the other hand, we have philosophers, like Suhrawardi, who consider quiddities as made, and unlike others founded a system based on ʹlightʹ rather than ʹbeingʹ or ʹexistenceʹ, and at the same time think about both ʹlightʹ and ʹdarknessʹ as something emanated or made. In this way, practically we are concerned with philosophers with different strains in this regard. Even if they are included within the first two divisions, because of their particular features, they will be separated from others in other sub-divisions. At the end, we will conclude that some philosophers never carried out a profound and comprehensive study on the meaning of emanation and making as fitted with rational and philosophical standards, and it seems that they dealt with the issue of causality insufficiently. With reference to their effective foundation, we considered that issue in order to show that some of them even failed to base this issue on their own ontology, so that they had two different approaches.
