مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - ايجاد سايت مرجع براي نرم‌افزارهاي آموزشي

چكيده فارسي :

در دهه‌ي اخير با توجه به پيشرفت‌هاي صورت پذيرفته در عرصه فناوري اطلاعات از يك سو و محدوديت‌ها و نقايص سيستم‌هاي آموزش سنتي از سوي ديگر، شاهد استفاده روزافزون از نرم‌افزارها و برنامه‌هاي نوين آموزشي با كمك گرفتن از فناوري‌هاي الكترونيك بوده‌ايم. شاهد اين مدعا انتشار مقالات متعدد در زمينه به‌كارگيري فناوري‌هاي الكترونيك در عرصه آموزش به ويژه آموزش علوم پزشكي و بررسي تاثير نرم‌افزارهاي مختلف مي‌باشد(1و2). در يك نگاه كلي متوجه مي‌شويم كه اغلب مطالعات صورت پذيرفته ناظر بر مشكلات منطقه‌اي و دانشگاهي در زمينه آموزش يك واحد درسي خاص همچون محدوديت‌هاي زماني و يا محدوديت‌هاي تكنيكي نظير عدم وجود ابزار و امكانات گسترده در ارايه يك درس بوده است(1). تاكنون تلاش خاصي در جهت ايجاد يك سايت مرجع جهت به اشترك‌گذاري اين نرم‌افزارها (با حفظ حق مالكيت معنوي توليد آن) در سطح كشور صورت نپذيرفته است. مسلماً ايجاد اين گونه محيط‌هاي مجازي توسط يك دبيرخانه مركزي و هماهنگي با مجلات آموزشي در زمينه علوم پزشكي جهت پذيرش مقالات به شرط ثبت نام و بارگذاري اطلاعات و فايل نرم‌افزار در آنها [همانند اتفاقي كه در خصوص پذيرش مقالات كارآزمايي باليني به شرط ثبت آن در مركز ثبت كارآزمايي باليني (IRCT) رخ مي‌دهد] نه تنها زمينه آشنايي ساير پژوهشگران با نرم‌افزارهاي توليدي را مهيا مي‌كند، بلكه سبب آشنايي تمامي مدرسين و اساتيد دانشگاهي با اين گونه فناوري‌ها و نرم‌افزارها مي‌گردد. نمونه‌هاي بي‌شماري از اين‌گونه فضاها در سيستم‌هاي بهداشتي آموزشي خارج از كشور وجود دارند. با توجه به وسيع‌الطيف بودن دامنه مخاطبين شبكه‌هاي اينترنتي، گروهي از اين وب سايت‌ها با ارايه نرم‌افزارهاي آموزشي براي جمعيت عمومي سعي بر آن دارند كه سطح بهداشت عمومي جامعه را بالا ببرند. براي نمونه سايت اينترنتي iMedicalApps با در نظر گرفتن چنين رويكردي ضمن ارايه نرم‌افزارها و اطلاعات مبتني بر وب و مبتني بر سيستم‌هاي تلفن همراه براي كاركنان نظام سلامت و پزشكان، به ارايه خدمات آموزشي جهت استفاده عموم مردم جامعه مي‌پردازد. نرم‌افزار "بچه‌ها آسم را شكست مي‌دهند" براي كودكان زير 12 سال مبتلا به آسم توسط اين نهاد طراحي شده و تلاش مي‌كند با رويكردي سرگرم كننده اين افراد را با شرايط ويژه بيماريشان آشنا نمايد(3). در اين سايت نرم‌افزارها از نظر تنوع نرم‌افزاري (همچون شبيه‌ساز، لغت‌نامه پزشكي، كتاب) و همچنين براساس رشته‌هاي تخصصي پزشكي (كارديولوژي، نفرولوژي) طبقه‌بندي شده‌اند. دسته ديگر سايت‌ها خدمات خود را معطوف به نيازهاي مختلف متخصصين و ارايه‌دهندگان خدمات سلامت نموده‌اند. وجود عمليات محاسباتي همچون محاسبه نمره كما گلاسكو(4)، محاسبات مرتبط با آب و الكتروليت، و معيار دوك در بررسي‌ اندوكارديت سبب پيدايش نرم‌افزارها و وب سايت‌هاي آنلايني همچون MedCalc ، MDCalc شده تا با استفاده از اين نرم‌افزارها فرايند محاسبات تسهيل گردد. با توجه به رويكرد اين گونه سايت‌ها، عمده طبقه‌بندي صورت پذيرفته در آنها براساس تخصص بوده است. از سوي ديگر وب سايت‌هايي همچون ABEL Medical Software Inc نرم‌افزارهاي تخصصي رشته‌هاي مرتبط با علوم پزشكي، خدماتي نظير نوشتن نسخه الكترونيك (ePrescribing)، و دريافت نتيجه آزمايشات به صورت الكترونيك را ارايه مي‌دهند.(5) نمونه وب سايت‌هايي كه تا كنون در خصوص آنها بحث گرديد اغلب رويكردي عمومي داشته كه در خلال آنها اهداف آموزشي نيز دنبال شده‌اند. اما سايت‌هايي همچون MDtrainer با هدف ارايه آموزش تعامل محور مبتني بر شبكه اينترنت ايجاد شده‌اند. اين سايت عمده فعاليت خود را در زمينه ايجاد انيميشن‌هايي جهت اقدامات پزشكي همچون آشنايي با دستگاه دفيبريلاتور (Defibrillator) به كار برده است(6). البته در خصوص سايت‌هايي كه صرفاً رويكرد آموزشي را برگزيده‌اند اغلب مشاهده مي‌شود كه اين وظيفه را دانشگاه‌ها با فراهم آوردن لينك نرم‌افزارهاي آموزشي براي دانشجويان خود بر عهده گرفته‌اند تا زمينه آشنايي هرچه بيشتر آنها با اين فضاها ايجاد شود. در اين زمينه مي‌توان از دانشگاه ميشيگان (University of Michigan) نام برد كه اقدام به ارايه چنين نرم‌افزارهايي در فضاي مجازي جهت دانشجويان خود نموده است. به طور مطمين ايجاد اين فرايند آشنايي، زمينه بروز كاربردي كردن تحقيقات و ترجمان دانش (knowledge translation)، كه به اعتقاد نويسندگان، حلقه گم شده تحقيقات در كشور مي‌باشد را فراهم مي‌كند. از منظر ديگر با در نظر گرفتن قابليت‌هاي اين فضاها جهت عنوان‌بندي و دسته‌بندي اين نرم‌افزارها، تامين اين‌گونه فضاها مي‌تواند سبب ايجاد نظم مشخصي در جهت شناخت نقاط قوت و ضعف هر حيطه و راهي براي تقويت نقاط قوت و حذف نقاط ضعف گردد. چه بسا با ايجاد بسترهاي مناسب از اين طريق، زمينه ايجاد شركت‌هاي دانش بنيان در خصوص توليد اين نرم‌افزارها در كشور فراهم شده و گام ديگري در جهت اهداف والاي نقشه جامع علمي كشور و راهي براي رسيدن به اهداف سند چشم‌انداز كشور عزيزمان برداشته شود.