شناسايي و تعيين مقدار فيتواسترول‌ها در بذرهاي روغني جمعيت‌هايي از دو گونه گل‌گاوزبان (Echium) ايران

Identification and determination of phytosterols in oilseeds of some populations from two Iranian Echium species

فيتواسترول ناميست براي بسياري از استرول‌هاي گياهي كه داراي فعاليت زيستي موثري در انسان‌ها هستند و به‌عنوان يك عامل پايين‌آورنده كلسترول مي‌توانند در پيشگيري و مهار بيماري‌هاي قلبي-عروقي و همچنين انواعي از سرطان‌ها نقش داشته باشند. فيتواسترول‌ها به مقدار زياد در روغن‌هاي بعضي گونه‌هاي گياهي ازجمله جنس گل‌گاوزبان (Echium) از تيره گل‌گاوزبان (Boraginaceae) يافت مي‌شوند. تاكنون در ايران 4 گونه گل‌گاوزبان شناسايي شده‌است. با توجه به نقش منحصر به‌فرد فيتواسترول‌ها در سلامتي انسان، هدف پژوهش حاضر شناسايي و تعيين مقدار اين تركيب‌هاي دارويي در دو گونه گل‌گاوزبان ايران بود. بذرهاي 6 جمعيت از دوگونه گل‌گاوزبان ايراني (E. amoenum) و گل‌گاوزبان ايتاليايي (E. italicum) از رويشگاه‌هاي طبيعي آنها جمع‌آوري شدند. وجود فيتواسترول‌ها در نمونه‌هاي بذر پس از استخراج با حلال‌هاي مناسب به روش TLC مورد مطالعه قرار گرفت و بعد مقدار آنها با روش‌هاي GC و طيف‌سنجي نوري تعيين شد. در روش طيف‌سنجي، مقدار فيتواسترول تام در نمونه‌ها با استفاده از معادله منحني استاندارد بدست آمده از تغييرات جذب محلول‌هاي با غلظت‌هاي 4/1-0 ميلي‌گرم در ليتر استيگما استرول استاندارد در طول موج 640 نانومتر تعيين شد. به روش GC، ببيشترين مقدار فيتواسترول تام در بذر گل‌گاوزبان ايتاليايي، جمعيت الموت قزوين با 4/399 ميلي‌گرم در 100گرم وزن خشك و كمترين مقدار آن با 112 ميلي‌گرم در 100گرم وزن خشك در بذر گل‌گاوزبان ايراني، جمعيت هزارجريب بدست آمد. همچنين بتا-سيتواسترول (با بيش از50% فيتواسترول تام) و كمپسترول (50-20% فيتواسترول تام) به‌عنوان استرول‌هاي اصلي بذرها شناسايي شدند. بذر گل‌گاوزبان ايراني، جمعيت بهشهر با 141 ميلي‌گرم/100گرم وزن خشك بتا-سيتواسترول و بذر گل‌گاوزبان ايتاليايي، جمعيت الموت قزوين به‌ترتيب با 212 و 4/141 ميلي‌گرم/100گرم وزن خشك كمپسترول و بتا-سيتواستانول، غني‌ترين منابع از نظر فيتواسترول‌ها بودند.

Phytosterol, a general term applied to a large number of plant-derived sterols, is found exclusively in all organs of higher plants and are often enriched in oilseeds. Phytosterols have wide bioactivity in humans, in particular as an efficacious cholesterol-lowering agent and consequently may have a preventive role against cardiovascular disease and also a variety of cancers. Phytosterols occur in high concentrations in vegetable oils such as the Echium (Boraginaceae family). In Iran, four species of Echium have been identified so far. In respect of unique roles of phytosterols in human health, the aim of the present study was determination and quantification of sterols in seeds of two Iranian Echium. Seeds were collected from six populations of two Iranian Echium species (E. italicum and E. amoenum) from their natural habitats. After extraction with appropriate solvents, the existence of sterols in seeds was characterized by TLC and then their contents were measured using GC and spectrophotometeric methods. Total phytosterol contents were determined using the standard curve equation obtained from the changes in the absorption of solutions at a wavelength of 640 nm. Results from GC analyses showed that total phytosterol contents based on total seed dry weight were also significant, as the highest amount (399/4 mg/100g D.W) was detected in seeds of E. italicum (Alamute Qazvin population) and the lowest (112 mg/100g D.W) was measured in seeds of E. amoenum species (Hezarjarib population). Also, campesterol (20-50% of total phytosterol) and B-sitosterol (more than 50% of total phytosterol) were the main constituents of the phytosterols in all seeds. Accordingly, seeds of E.amoenum (Behshahr population) with 141 mg/100g B-sitosterol and seeds of E. italicum (Alamute Qazvin population) with 212 and 141/4 mg/100g campesterol and B-sitostanol were respectively identified as the richest samples.