تصوّف خانقاهي در يزد به روزگار ايلخانان و آل مظفر

The Abbatial Mysticism in Yazd in the periods of Ilkhanids and Alemozaffar

هجوم مغول به ايران كه با گسترش ناامني، تخريب بسياري از زير ساخت‌هاي تمدني و خلا مذهبي فكري ناشي از سقوط خلافت همراه بود، نه تنها تصوّف را به مرجع عوام در گريز از فشارهاي حاكم ارتقا بخشيد كه مناطق دور از دسترس را ملجا نخبگان فرهنگي نمود. مبتني بر چنين رويكردي، يزد به واسطه درايت اتابكان در حفظ آرامش و امنيت نسبي و نيز مركزيت آل مظفر، به يكي از كانون‌هاي جذب متصوّفه نام بردار گرديد. چنانكه برگرفته از ويژگي‌هاي مشايخ در: ساده زيستي، هدايت عمومي به تسليم و توكل، همگوني با شريعت و عدم مزاحمت براي دولت‌مردان، تصوّف از دو منظر قبله گاه حاكم و محكوم شد. مشروعيت بخشي به ساختار قدرت و تسكين آلام اجتماعي. بدين ترتيب در حالي كه ارادت حكام و بزرگان محلي به تصوّف، در ساخت و توسعه مالي خانقاه نمود يافت، كرامت مشايخ نيز معرف وجاهت و حد فاصل آنها با عوام گرديد. از اين‌رو مقاله حاضر مي‌كوشد تا در بستري از: روح حاكم بر زمانه، وجاهت اجتماعي مشايخ و حمايت بزرگان محلي و سلاطين مظفري در احداث خانقاه، به بازشناسي جايگاه تصوّف در يزد طي قرن هشتم ق بپردازد.

Moghulʹs invasion of Iran led to the spread of insecurity, destruction of civil infrastructure and religious-ideological vacuum caused by the toppling of the kingdom. This not only improved the status of Sufism as the center of attention for the common people to avoid the governorsʹ tyranny but also made the faraway areas an ideal place for the cultural elites. Given the above, Yazd was considered as one of the central areas for attracting Sufism because of the Atabaks’ policies in maintaining relative peace and security on the one hand and the Ale Mozaffarʹs leadership on the other hand. Sufists shared a number of features which included running a simple life, inviting people to submission and trust in God, coordinating with the religion and avoiding interference in the administrative affairs. As a result, the Sufists were appealing to both governors and common people from two perspectives: legitimizing the power structure and soothing the social problems. Therefore, while the positive tendency of the governors and local authorities led to the construction and financial support of Sufi centers, the Sufi shaykhsʹ dignity represented their reputation and distinction from the common people. The present paper endeavors to study the Sufism status in Yazd during the 8th century A.H taking into account the prevailing views of the time, social reputation of the Sufi shaykhs and the support rendered by the local authorities as well as the Mozaffari rulers.