دينور از شكل يابي تا اضمحلال: تاملي ديگر در عوامل موثر بر اضمحلال شهرها

Dinevar, from Establishment up to Collapse,

از ميان شهرهاي قرون اوليه اسلامي ايران، كمتر شهري را مي‌توان يافت كه همانند دينور، توجه مورّخين و جغرافي نويسان را به خود معطوف كرده باشد. بقاياي اين شهر در دشتي وسيع و حاصلخيز در شمال غربي شهرستان صحنه كرمانشاه واقع شده و به جهت قرارگيري در مسير ارتباطي ايران به بين‌النهرين، از موقعيت ممتازي برخوردار بوده است. قديمي‌ترين آثاري كه در بررسي‌هاي نگارندگان از بقاياي شهر دينور به دست آمده، مربوط به دوره سلوكيان (64–312 ق. م) است. داده هاي باستان شناختي، ضمن تاييد اطلاعات تاريخي، از تداوم حيات اين شهر در دوره ساسانيان (65? – 224 م) و قرون اوليه اسلامي تا پايان عصر تيموريان (??? – ??? ه. ق) حكايت دارند. موقعيت ممتاز جغرافيايي و قابليت‌هاي محيطي دشت دينور سبب شده تا اين شهر، تخريب‌هاي مكرر ناشي از جنگ و بلاياي طبيعي را پشت سر نهاده و در شكل گيري سلسله هاي مقتدر محلي (مانند خاندان حسنويه) نيز به نحو موثري ايفاي نقش نمايد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است، تا مشخص گردد چگونه شهري با چنان بستر جغرافيايي و تاريخي معتبر، به ناگاه متروك شده است. در راستاي حصول به هدف تحقيق، بررسي‌هاي روشمند در عرصه محوطه باستاني دينور به انجام رسيد. تحليل داده هاي حاصل از بررسي‌هاي ميداني، روشن ساخت كه اين شهر در پي انتخاب كرمانشاه به عنوان مركز سياسي غرب كشور، در اوايل حكمراني صفويان كاملاً متروك گرديد. بدين ترتيب مي‌توان پذيرفت، كه جابه جايي مراكز حاكميتي نيز مي‌تواند دليلي بر تداوم حيات شهرها باشد و استمرار وجود آنها، به مقتضيات سياسي بستگي تام دارد.

Abstract There are few Iranian early Islamic cities like Dinevar that attract the attention of classic historians and geographers. Its remains are in a vast and prolific plain northwest of Sahneh, Kermanshah province, and since it was located on the Mesopotamian routs it has gotten a unique status. Based on the authors’ filed surveys, the Dinevar most ancient evidences are related to Seleucids (224-651.A.D) .Confirming the historical information, archaeological data demonstrate a sustaining existence through Sasanids (224-651 A.D), early Islamic centuries to the end of Timurids era (771-911 A.H) in Dinevar. Dinevar’s unique geographical status and its environmental capacities helped it to overcome the natural disasters, and war effects, however,it played significant role in emergence of local dynasties (e.g, Hasanüyeh). In this study, there is an attempt to identify why a flourished city, with such geographical and historical context,was abandoned immediately.A systematic survey has been done across Dinevar site to achieve the research aim.Dinevar seems being completely abandoned when Kermanshah was designated as the political center of Iranian western regions by early Safavids era. Consequently, it can be accepted that shifting in the centers of political powers can be considered as a reason of their abandonment and collapse.