بررسي تركيب‌هاي شيميايي اسانس ساقه، گل و برگ گياه پونه‌ساي شيرازي (Nepeta schiraziana Boiss.)

Chemical composition of the essential oils from stems, flowers and leaves of Nepeta schiraziana Boiss.

جنس Nepeta (تيره نعناع) با نام فارسي "پونه‌سا" در ايران شامل 67 گونه است كه پونه‌ساي شيرازي با نام علميNepeta schiraziana Boiss. از گونه‌هاي انحصاري آن مي‌باشد. هدف از اين مطالعه، شناسايي تركيب‌هاي شيميايي موجود در اسانس ساقه، گل و برگ گونه Nepeta schiraziana بود. بدين منظور، اين گياه از منطقه سپيدان واقع در شمال غرب استان فارس جمع‌آوري گرديد و از ساقه، گل و برگ آن به‌طور جداگانه به روش تقطير با آب اسانس‌گيري شد. تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده روغن‌هاي اسانسي با استفاده از دستگاه‌هاي كروماتوگراف گازي (GC) و كروماتوگراف گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) جداسازي و شناسايي شدند. در هر يك از روغن‌هاي اسانسي ساقه و گل، 14 تركيب شناسايي شد كه 8،1-سينيول (6/45% و 4/39%)، جرماكرن D (4/17% و 8/15%) و بتا-كاريوفيلن (7/11% و 6/10%) تركيب‌هاي عمده، به‌ترتيب در اسانس ساقه و گل بودند. از طرف ديگر، از ميان 18 تركيب شناسايي شده در اسانس برگ، 8،1-سينيول (5/38%)، بتا-كاريوفيلن (2/14%) و كاريوفيلن اكسيد (7/11%) تركيب‌هاي اصلي اسانس را تشكيل مي‌دادند. در نتيجه در هر سه اندام مورد بررسي، 8،1-سينيول بيشترين درصد اسانس را به خود اختصاص داده و ايزومرهاي نپتالاكتون كه در بسياري از گونه‌هاي Nepeta گزارش شده، در گونه Nepeta schiraziana شناسايي نشد.

The genus Nepeta (Labiatae) with the common Persian name of “Pune-sa” includes 67 species in Iran and Nepeta schiraziana Boiss. is one of its endemic species. In this study, the stems, flowers and leaves of Nepeta schiraziana were collected from Sepidan region in north-west of Fars Province. The essential oils of stems, flowers and leaves of the plant were separately obtained by hydrodistillation and analyzed by GC and GC/MS. In each oils of the stem and flower, fourteen components were identified with 1,8-cineole (45.6% and 39.4%), germacrene D (17.4% and 15.8%), and B-caryophyllene (11.7% and 10.6%) as the main constituents, respectively. Furthermore, 1,8-cineole (38.5%), B-caryophyllene (14.2%), and caryophyllene oxide (11.7%) were the major components among the 18 constituents characterized in the leaf oil. As a result, 1,8-cineole was the dominant compound in the investigated oils while nepetalactone isomers reported in many Nepeta species, were not identified in Nepeta schiraziana.