مقايسه تركيب‌هاي شيميايي اسانس سه گونه از جنس پونه‌سا (Nepeta L.) در منطقه كاشان

Comparison of essential oil composition of three Nepeta L. species from kashan

جنس پونه‌سا (Nepeta L.) متعلق به خانواده نعناعيان، داراي گونه‌هاي دارويي و اسانس‌دار بسيار ارزشمندي است كه تاكنون بالغ بر250 گونه از اين جنس در جهان و 67 گونه از ايران گزارش شده‌است. در اين تحقيق تركيب‌هاي شيميايي اسانس سه گونه از جنس پونه‌ساي منطقه كاشان به نام‌هاي پونه‌ساي يزدي (Nepeta gloeocephala Rech. F.)، پونه‌ساي قهرودي (N. sessilifolia Bunge) و پونه‌ساي تنك (N. laxiflora Benth.) مورد بررسي قرار گرفته‌اند. اين گونه‌ها انحصاري ايران بوده و به‌ترتيب در ارتفاعات درين، قهرود و مشهد اردهال كاشان داراي رويشگاه‌هاي طبيعي مي‌باشند. سرشاخه‌هاي گلدار گونه‌هاي ياد‌شده در بهار و تابستان سال 1384 جمع‌آوري و در شرايط آزمايشگاه خشك شدند و به روش تقطير با آب (Hydrodistillation) اسانس‌گيري شدند. براي شناسايي تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده اسانس، از دستگاه‌هاي گاز كروماتوگرافي (GC) و گاز كروماتوگرافي متصل‌شده به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) استفاده شد. 29 تركيب در اسانس گياه پونه‌ساي يزدي شناسايي شد كه اجزاي اصلي آن 1،8-سينيول (2/35%)، بتا-پينن (7/21%)، سابينن (7/7%)، ترانس-بتا-اوسيمن (1/7%)، آلفا-پينن (1/7%) و سيس-اوسيمن (9/6%) بودند. 33 تركيب در اسانس گياه پونه‌ساي قهرودي شناسايي شد كه اجزاي اصلي آن اسپاتولنول (7/25%)، لاواندوليل استات (7/16%)، ليمونن (4/6%) و ژرانيل‌استات (2/4%) بودند. همچنين تعداد 30 تركيب در اسانس پونه‌ساي تنك شناسايي شد كه بيشترين تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده اسانس اين گياه به‌ترتيب شامل: آلفا-پينن (7/19%)، 8،1-سينيول (8/11%)، آلفا-بيسابولول (9/6%) و دلتا-كادينن (82/6%) مي‌باشند.

Nepeta L. genus belongs to Labiatae family that has important medicinal and aromatic species. More than 250 species in world and 67 annual and pernnial species in Iran have been reported. In this investigation, essential oil composition of Nepeta gloeocephala Rech. f., Nepeta sessilifolia Bunge and Nepeta laxiflora Benth have been staudied. The species are endemic to Iran and have natural habitats in Dorien, Ghohroud and Mashhad-e-ardahal of Kashan. The flowering branches of these species were collected in spring and summer and dried in shade (at room temperature). The flowering branches of the species subjected to volatile fraction were isolated by hydrodistillation using a Clevenger-type apparatus for 3 or 4 hours. After decanting and drying of the oils over anhydrous sodium sulfate, they were stored in vial at low temperature (4?C) before analysis. The analysis of the oils was performed using GC and GC-MS. The results showed that, the essential oil of Nepeta gloeocephala Rech. f. was yellow in 1/3% (v/w) yield and 29 components were identified, among them, 1,8-Cineole (35.2%), Beta-pinene (21.8%), sabinene (7.8%), (E)-beta ocimen (7.1%), alpha-pinene (7.1%) and (Z)-ocimene (6.9%) were the major compounds. The essential oil of Nepeta sessilifolia Bunge was bright yellow in 0.65% (v/w) yield and 33 components were characterized, among them, spathulenol (25.8%), lavandulyl acetate (16.7%), limonene (6.4%) and geranyl acetate (4.17%) were identified. The essential oil of Nepeta laxiflora Benth was sharp yellow in 0.175% (v/w) yield and 30 components were identified, among them, alpha-pinene (19.7%), 1,8-cineole (11.8%), alpha-bisabolol (6.9%), delta-cadinene (6.8%), germacreneD-4-ol (6.2%), and caryophyllene oxide (4.4%) were main compounds.