نقش روشنفكران اواخر دوره قاجار در شكل‌گيري نخستين دولت مدرن در ايران

The Role of Late Qajar Period Intellectuals in the Formation of the First Modern State in Iran

نوشتار پيش‌رو برآمده از پژوهشيدرباره دوره انتقال قدرت ازسلسله قاجار به دولت مدرن پهلوي است. اين پژوهش برخلاف رويكردهاي مبتني‌بر تاريخ سنتي،با تكيه بر تحليل گفتمان فوكويي و ادبيات پسااستعماري، خوانشي ديگرگون از شكل‌‌گيري نخستين دولت مدرن در ايران به‌دست مي‌‌دهد. مقاله نشان مي‌‌دهد شكل‌‌گيري نخستين دولت مدرن در ايران تجسّد عيني و راهبردي گفتمان تجدّد آمرانه است. اين متن در واكاويصورت‌بنديتجدّد آمرانه،اعمالِ گفتماني شكل‌دهنده مقولات مقوّم صورت‌بنديگفتمان تجدّد آمرانه را شناسايي كرده و به تحليل گفتمانِ انتقادينشريه‌هاي دوره انتقال قدرت از قاجار به پهلوي- كاوه، ايرانشهر، نامه فرنگستان، آينده و مرد آزاد- پرداخته است. مقولات برآمده از اين تحليل گفتمان شامل مفاهيم اساسي «تلقي از خود و ديگري، پرسش از انحطاط و عقب‌‌ماندگي»، «اخذ تمدن از غرب»، «جدايي دين از سياست و عرصه عمومي»، «نخبه‌‌گرايي»، «ضرورت دولت مقتدر و آمر» و «ناسيوناليسم» است. روشنفكران دوره انتقال قدرت به‌مثابه گروه‌‌هايمرجع گفتمان تجدّد آمرانه و نيز اثرگذارترين گروه‌‌ استراتژيك اين دوره در شكل‌‌گيري نهادي و گفتماني نخستين دولت مدرن در ايران نقش برجسته‌‌اي داشته‌اند كه تمركز اين متن واكاويتاثير گفتماني آن‌هاست.

The following text, which has been emerged from the research on the period of power transition from Qajar to Pahlavi, unlike the approaches that are based on traditional history, according to the Foucauldian discourse analysis and the post-colonial literature, offers differentiatedscrutiny on how the first modern statehas been formed in Iran. The results show that the formation of the first modern state in Iran is the objective and strategic embodiment of the imperative modernity. Reconsidering the formation of imperative modernity, the influential discourse acts, the paper also which have formed the supporting elements of the foresaid formation were identified. Embarks upon the critical discourse analysis of the journals published in the period of power transition from Qajar to Pahlavi, including: Kaveh,Iranshahr, Name-e Farangestan, Ayandeh and Mard-e-Azad. Resulting categories of this discourse analysis include the following main concepts: "self and other image"; "Asking about collapse and underdevelopment", "adopting western civilization", "separation of religion from politics and public sphere", "elitism", "necessity of the imperative and authoritative state", and finally "nationalism". The intellectuals of the power transition period, as the reference group of the imperative modernity discourse, as well as the most influential strategic group, have played a major role in institutional and discourse formation of the first modern state in Iran. Here, wewell focus to analyze their discourse effects.