پسوند ( - ه) وندي پركاربرد در زبان فارسي

Suffix /-e/, a Multi-functional Affix in Persian

پسوند (- ه / - ـه = /e/) از پركاربردترين وندهاي فارسي است. نقش اختصاصي و زاياي اين وند، ساختن صفت مفعولي يا اسم مفعول از بن گذشته فعل است، به اين معني كه از پيوند (- ه) با بن گذشته همه فعل ها مي‌توان صفت مفعولي يا اسم مفعول ساخت. اما وند (- ه)، افزون براين نقش، داراي نقش هاي فرعي ديگري از جمله ساختن اسم مصدر و اسم ابزار از بن مضارع است كه كمتر بدان ها پرداخته شده است. از طرف ديگر اغلب دستورنويسان بررسي خويش را درباره (- ه) به پيوند اين وند با صورت هاي زباني بسيط محدود كرده و به واژه‌هاي مركبي كه بر اثرافزايش وند (- ه) ساخته شده، نپرداخته و در نتيجه شمارمتنوعي از ساختواژه‌هاي مركب حاصل از پيوند اين وند را از قلم انداخته‌اند. ديگراين كه گاه مثال‌هايي كه ذيل يك مقوله از نقش هاي اين وند ثبت شده از اساس با يكديگر تفاوت ماهوي دارند، به طوري كه مي‌بايست ذيل مقوله‌هاي متفاوت درج مي‌شدند. و بالاخره اين كه تحليل هاي انجام شده درباره برخي از نقش هاي اين وند، گاه تجويزي است و در نتيجه از پاره اي از لغزش ها مصون نمانده اند. در اين مقاله با واكاوي و نقد پژوهش هاي پيشينيان، به شيوه اي توصيفي، وند (- ه) مورد بررسي قرار مي‌گيرد و برخي از نقش هاي اين پسوند كه از نظرها دورمانده، معرفي و نقش هاي متنوع آن به صورت مجزا و تفصيلي عرضه مي‌شود.

The suffix /-e/, referred to by some traditional grammarians as the silent /h/, is one of the most creative affixes of Persian. Its major role is to make the past participle out of the past stem. It also attaches to the present stems and produces abstract nouns and instrumentation terms. This affix, however, has a variety of minor functions. It produces adjectives out of nouns, nouns out of adjectives, new nouns and new adjectives out of the previously existing ones, etc. These byproducts, though varied in nature, are not generated necessarily numerously, so that for some of them one may find just few examples. The majority of Persian grammarians dealt only with major functions of the affix and some others, also, with just a small number of the minor functions. Moreover, the analyses are, for the most part, prescriptive and; therefore, mingled with presuppositions and misunderstandings. These shortcomings have obscured the versatility of the affix. This study aims to review and criticize the previous literature on the subject descriptively, and to introduce the ignored functions of the affix into the literature of Persian grammar. Keywords: Affix, affixation, Present stem, Past stem