نسبت اخلاق و امر سياسي در منظومه فكري امام علي (ع)با رويكرد به كلام 216 نهج‌البلاغه

Origin of Morality and the Political in Imam ʹʹAliʹʹs Intellectual System through an Approach to the Saying 216 inNahj al-Balaghah

انسان در جامعه بدوي زندگي طبيعي و در جامعه مدني زندگي انساني دارد. در نهج‌البلاغه كسي اخلاق و سياست را، به‌مثابه بارزترين وجوه زندگي اجتماعي انسان، تحقق مي‌بخشد كه افزون‌بر «خود طبيعي» و انساني‌اش زندگي تكاملي و بينش استعلايي داشته باشد. درعين حال، نهج‌البلاغه بر استفاده از عقل كاربردي تاكيد مي‌ورزد: «براي تو، از عقلي كه داري، همين‌قدر كافي است كه راه‌هاي گمراهي را از رستگاري‌ات روشن بسازد» (نهج‌البلاغه، 1389: حكمت 421/ 1131). آن‌چه در مكتب امام علي (ع) مفهوم سياست را تعالي بخشيده و رابطه آن را با ارزش‌هاي اخلاقي تضمين كرده است، خاستگاهي مشترك به نام «حق الهي» است كه موضوعاتي مانند حكومت، رابطه متقابل زمام‌دار و مردم، مسايل حقوقي، و تكاليف ناشي از آن را به يك رشته مي‌كشد و عنصر سياست را چونان وجهي الهي به‌تصوير مي‌كشد و وظيفه انسان دانا و معتقد را مشخص مي‌كند. اين مقاله با محورقراردادن خطبه 216 نهج‌البلاغه به‌سامان رسيده و درپي آن است كه، با تبيين برخي مفروضات اوليه، معناي حق الهي را به‌صورت كلي معرفي كند و ارتباط اخلاق، ارزش‌ها، دين، و سياست را در حد امكان بررسي كند. بنابراين، در مواجهه با اين پرسش اصلي، كه چه رابطه‌اي بين اخلاق و امر سياسي در نهج‌البلاغه برقرار است، مي‌توان اين فرضيه را بررسي كرد: انشعاب مسايل حكومتي از ناحيه حق الهي، درعين ‌حال‌ كه ضمانت راستين و خلل‌ناپذيري براي ‌آميختن ارزش‌هاي اخلاقي با مقوله امر سياسي پديد مي‌آورد، حقوق و تكاليف انساني را نيز واضح و مطلوب بيان مي‌كند.

In a primeval society, man lives a primeval life and in a civil society he lives a human life. As the most distinctive aspects of manʹs social life, morality and politics are, according to Nahj al-Balaghah, done by one who, in addition to his "natural" and human self, enjoys a perfecional life and a transcending insight and, at the same time, emphasizes functional reason: "For you, it is sufficient that your reason separates the ways of misguidance from salvation" (Sayyid Radi, 1389, Wisdom 421, p. 1131). What that makes the notion of politics in Imam ʹAli school a lofty one and secures its relation to moral values is a common origin called "Divine right" which brings in harmony subjects such as government, mutual relation of the ruler and the ruled, legal issues and obligations stemmed from them and pictures politics as a Divine aspect specifying duties of knowing and faithful man. Based on the sermon 216 of Nahj al-Balaghah, the present article seeks to explain some primary assumptions and the meaning of Divine right in brief and discuss the relations between morality, values, religion, and politics as much as possible. Thus, facing the main question (which relation is between morality and the political in Nahj al-Balaghah?), the following hypothesis may be studied: "Origination of governmental issues from "Divine right" creates at the same time a true guarantee for combining moral values and the political, and pictures human rights and obligations in a clear and desired way".