نقش الگوهاي شكلي و اجتماعي در ساماندهي فضاهاي باز مجموعه هاي مسكوني (قياس تجارب شهرسازي قرن بيستم و نمونه هاي ايراني)

The Roll of Formal and Social Patterns in Organization of Open Spaces of Residential Complexes (Comparison of 20Th Century Urbanization Experiences and Iranian ones)

پژوهش حاضر به شناسايي الگوهاي اجتماعي و شكلي در برنامه ريزي فضاهاي باز مسكوني در نظريه ها و پروژه-هاي شاخص شهرسازي قرن بيستم و قياس آن با الگوهاي بومي و معاصر كشور مي پردازد. روش تحقيق مورد استفاده در اين نوشتار تفسيري– تاريخي با رويكردي استنتاجي است. از نمونه هاي موردي نيز در تحليل و ارايه مصاديق گونه شناسي استفاده شده است. از نظر شكلي در نظريه هاي اوايل قرن بيستم، 4 گونه ساماندهي فضاهاي باز شامل الگوهاي «ساماندهي شبكه اي»، «خطي»، «مركزي» و «مجموعه اي» قابل تشخيص هستند كه در طول نيمه دوم قرن، به سمت الگوهاي مجموعه اي تمايل بيشتري حاصل شده است. همچنين تلاش براي حذف سلسله مراتب اجتماعي، ايجاد برابري طبقاتي و مالكيت اشتراكي در فضاهاي باز كه در نيمه اول قرن مشهود بودند، جاي خود را به پايداري اجتماعي، برابري اجتماعي و توجه توامان به فضاهاي باز خصوصي و عمومي داده است. اما جريان معاصر ساخت و ساز در كشور، بيشتر ادامه راهبردهاي آزموده ابتداي قرن هستند كه عمدتاً از الگوهاي شبكه اي و مركزي استفاده مي نمايند و فاقد الگوي اجتماعي معيني در طرح خود هستند. از اينرو با توجه به شرايط جهان كنوني و با عنايت به دستاوردهاي بومي و اصول اعتقادي كشور، توجه به مفاهيم اجتماعي همچون سرمايه اجتماعي و تعاملات اجتماعي در كنار الگوهاي مناسب سازماندهي فضاي باز (مانند مجموعه اي) ضمن تفكيك و عرصه بندي مشخص عرصه هاي عمومي-خصوصي و سنجش اولويت هاي عمومي پيشنهاد شده است.

Social patterns in open space organizations have a key role in shaping most of 20th urban theories. This paper had typologies social – spatial patterns of residential open space organizations in famous theories & projects of urbanization during 20th century and compared them with experiences of Iranian urban organizations in an analytic manner from the past to present. Historical – interpretative method which is established in this research, combined with case studies. In the spatial approach, from famous urbanization theories and major projects in this field, 4 categories of open space organizations have been identified; Grid organization pattern, Linear, central and complex organizations patterns which the first one is more often. These patterns are in contradiction with complex organizations patterns of Iranian cities that had organic approaches. Besides, social patterns of most early 20th urban theories can be identified as socialistic and social equality without social hierarchy by designing collectivity open space and differentiation or social hierarchy by designing built environment is in minority. Whereas, Islamic teachings and traditional experiences believed in social hierarchy without social conflicts by separating, spacing and excluding the open space with regards to collectivity open space, Islamic justice, solidarity and Islamic nation term. Furthermore, the second half of the century tries to conduct the social capital regards to social interaction and place attachment that used both private and public open spaces. Contrariwise to contemporary paradigms, most of current Iranian experiences regards to modernist patterns in residential complexes. As a results, by respecting contemporary world conditions, traditional gains and Islamic believes and principles, attention to social capitals, residence social interactions by appropriate organization patterns (like complex organization), dividing public and private open spaces with emphasize to public preference are recommended.