توابع توليد براي برآورد عملكرد دانه گندم ديم در مناطق سرد و نيمه سرد استان لرستان

Prediction of Climate Yield Production Functions for Rainfed Wheat in Cold and Semi-Cold Regions of Lorestan Province

رشد و نمو محصولات و توليد آنها در شرايط ديم تابعي از تغييرات عوامل اقليمي است. شناخت عامل‌هاي موثر و برنامه‌ريزي براي مديريت آنها و يا تطابق فعاليت‌هاي زراعي با روند تغييرات آنها، منجر به بهبود شرايط توليد و پيش‌بيني توليد خواهد شد. بر اين اساس 25 عامل آمار هواشناسي دسته‌‌بندي شده همراه با آمار زراعي عملكرد گندم ديم در شهرستان‌‌هاي الشتر، خرم‌‌آباد، اليگودرز و بروجرد به عنوان نمونه مناطق سرد و نيمه سرد استان لرستان براي سال‌‌هاي زراعي 85-1377 براي تخمين توابع توليد اقليمي مورد ارزيابي قرار گرفت. در تخمين تابع توليد اقليمي رابطه هر يك از عوامل آب و هوايي به عنوان متغير مستقل با عملكرد دانه گندم ديم به عنوان تابع از طريق رگرسيون‌هاي خطي و غير خطي تعيين گرديد. با استفاده از تجزيه عليت، ضريب همبستگي به دو بخش اثرات مستقيم و غير مستقيم تفكيك شد. نتايج نشان داد كه آنچه كه در توابع توليد شهرستان‌‌‌هاي مناطق سرد و نيمه سرد استان به عنوان مدل محلي قابل دريافت است نقش كمبود فشار بخار دوره رشد محصول (اول آبان تا آخر تير ماه) است. با تعيين ميزان شاخص بهره‌‌‌‌وري بارش در اين شهرستان‌‌‌‌ها طي 8 سال زراعي مشخص شده است كه بيشينه، كمينه و ميانگين بهره‌‌وري بارش به ترتيب 341/0، 132/0 و 234/0 كيلوگرم بر متر مكعب بارش است كه ميانگين آن حدود 20 درصد از ميانگين كشوري (292/0 كيلوگرم بر متر مكعب بارش) كم‌تر مي‌باشد. نتيجه تحليل حساسيت نشان داد عامل‌هاي دماي حداكثر، ساعات آفتابي، بارش پاييزه و دماي حداكثر آبان، حساس‌ترين عوامل اقليمي هستند، لذا شناخت عوامل اقليمي موثر و تعيين ميزان و نوع اثرگذاري آنها، به بهره‌برداران اين بخش كمك مي‌كند تا از طريق اصلاح عمليات زراعي مانند اصلاح تاريخ كاشت، اصلاح ارقام و عمليات بهبود ظرفيت آب خاك، عوامل با اثر منفي را كنترل و اثربخشي عوامل با اثر مثبت را بهبود بخشند.

Crops growth and production in rainfed systems is a function of changes in climatic parameters. Identification of the effective parameters and planning for their management and/or adapting agronomic practices to those changes will result in improving production baseline and yield prediction. In order to estimate climate-yield production functions, we analyzed eight crop seasons data (1998-2006) of 25 climate parameters and rainfed wheat grain yields of four cold and semi-cold regions of Lorestan province including Aleshtar, Khoram-Abad, Aligodarz, and Boroujerd. Correlation coefficients of linear and non-linear regressions were established between each weather parameter, as the independent variable, and wheat grain yield. By path analysis method, correlation coefficients were separated into direct and indirect effects. Results showed that, in local models of production functions, the role of vapor pressure deficit during crop growth was very important. Rain water productivity of all regions determined for eight crop seasons, and the amounts of maximum, minimum, and average rain water productivity were 0.341, 0.132, and 0.234 kg per cubic meter precipitation, with the average being 20 percent lower than the national average (0.292 kg.m-3). The maximum temperature of Oct-Nov, sunshine hours,, autumn precipitation, and maximum seasonal temperature were the most sensitive parameters with respect to grain yield prediction. Determination of the effective climatic factors and the degree of their effects will help farmers in adopting improved agronomic practices (such as proper planting dates, suitable cultivars, and improving soil water holding capacity), thereby controlling the negative factors affecting criop growth and yield and improving the effectiveness of the positive factors.