ارزيابي و تهيه نقشه بيابان زايي با روش فايو و يونپ در حوزه آبخيز كوير ميقان

Assessment and generating desertification map using FAO and UNEP method in Kavire-e-Meighan basin

بيابان‏ ‏‏‏زايي معضلي جهاني بوده و اغلب كشورهاي خشك و نيمه خشك جهان ازجمله ايران با اين پديده مواجه هستند. بيابان‌زايي محدوديت هاي بسياري از لحاظ كشاورزي، تامين مواد غذايي، پرورش دام، توسعه صنعت و ارايه هزينه هاي خدماتي ايجاد مي نمايد. اين پديده فرايندي است كه به‌تدريج توسعه و تشديد يافته و هزينه هاي اصلاح آن بشكل تصاعدي افزايش مي‌يابد، بنابراين شناسايي و ارزيابي عوامل موثر در بيابان زايي و تعيين مناطق مبتلا به اين معضل از ضروريات امر در هر منطقه مي باشد. يكي از مناسبترين روشها جهت ارزيابي بيابان زايي روش فايو و يونپ مي باشد كه در آن فرايندهاي متعددي جهت ارزيابي بيابان زايي بررسي و مطالعه مي شود. زوال پوشش گياهي، فرسايش آبي، فرسايش بادي، افت كمي و كيفي منابع آب و شورشدن خاك به همراه فشار دام و جمعيت بر روي محيط زيست فرايندهاي اصلي مورد مطالعه در اين تحقيق بوده اند. دوره زماني ارزيابي يك دوره 20 ساله (87-1368) و با توجه به قديمي ترين اطلاعات، عكس هاي هوايي و تصاوير ماهواره اي موجود بود. براي ارزيابي هر فرايند چندين شاخص در نظر گرفته شده و با برداشت هاي ميداني و مطالعات كتابخانه اي شاخصهاي منتخب ارزيابي و امتيازدهي شده اند. چهار كلاس ناچيز، متوسط، شديد و خيلي شديد نيز جهت تفكيك درجات بيابان زايي در نظر گرفته شد. هر يك از فرايندها از سه جنبه وضعيت كنوني، سرعت و استعداد طبيعي بيابان زايي بررسي شدند. نقشه هاي بيابان زايي از جنبه هاي مذكور در محيط GIS ترسيم و براي تهيه نقشه نهايي بيابان زايي تلفيق گرديدند. براساس نتايج بدست آمده در حوزه آبخيز كوير ميقان به ترتيب 125853 هكتار (23%) اراضي در كلاس ناچيز، 251504 هكتار (45%) در كلاس متوسط و 158819 هكتار (29%) در كلاس شديد بيابان زايي قرار دارند. بيابان زايي شديد عمدتاً در سنگلاخهاي كوهستاني و مناطق با شيب بالاي 60 درصد كه پوشش گياهي فقيري دارند و در اراضي شور و سديمي حاشيه كوير ميقان مشاهده مي گردد. زوال پوشش گياهي و فرسايش آبي از عوامل اصلي بيابان زايي در اين حوزه بوده و فشار چراي دام عامل اصلي تشديد بيابان زايي مي باشد. نتايج بدست آمده بستري پايه و مناسب در راستاي شناخت بهتر و مبارزه صحيح تر با پديده بيابان زايي در منطقه مورد مطالعه ارايه داده است.

Desertification is a global problem and most of arid and semi-arid countries of the world including Iran face the phenomenon. Desertification causes many limitations in terms of agriculture, food supply, livestock farming, industry development and so forth. The phenomenon is a process that has gradually developed and intensified and the costs of modifications increase exponentially. Therefore, identification and assessment of factors effective in desertification, and determining the regions affected by this disaster are necessary for each region. FAO and UNEP method is considered as one of the best methods to evaluate desertification in which several processes are investigated. Vegetation degradation, water erosion, wind erosion, decline in the quality and quantity of water resources and soil salinization as well as livestock and population pressure on the environment are considered as the main processes in this study. This study was carried out in a twenty-year period with considering the oldest data, aerial photographs and satellite images. To evaluate each process, several indicators were considered and selected indicators were evaluated by field and library work. Four classes of low, moderate, severe and very severe were also selected for separation of desertification intensity. Each process was studied from three aspects i.e. current situation, velocity and the potential of desertification. Desertification maps were generated in GIS and then integrated to produce final map of desertification. According to the results, 125853 ha (%23), 251504 ha (%45), and 158819 ha (%29) were classified in classes of low, moderate, severe and very severe, respectively. Severe desertification mainly was observed in mountainous areas with slopes over 60 percent, and in saline and sodic marginal lands of Kavire-e-Meighan basin. Vegetation degradation and water erosion were identified as the main factors of desertification in this basin and livestock grazing was the main cause of worsening desertification. Obtained results provide a basis for better recognition and proper combating desertification in this area.