رابطه صور مادي و صور علمي در نظريه شناخت ملاصدرا و كانت

The Relationship of Mind and Phenomenal Objects in the Epistemologies of Mulla Sadra and Kant

يكي از مهم‌ترين موضوعات پيچيده و بحث‌بر‌انگيز شناخت‌شناسي، چه در فلسفه اسلامي و چه در فلسفه غرب، مسيله كيفيت ارتباط ذهن و عين با يك‌ديگر و به‌عبارتي چگونگي انطباق صور ذهني با صور عيني و مادي است. اين مشكل موجب نابه‌ساماني و تشويش انديشه فلاسفه در تبيين مطابقت شناخت با عالم خارج شده است. در اين مقاله سعي شده است تا بر اين‌ اساس ديدگاه ملاصدرا و كانت مورد مداقه و مقايسه قرار گيرد و راه‌كارهاي هريك از آن‌ها در حل اين معضل گزارش شود. با اين‌كه در فلسفه ملاصدرا ذهن و عين دو امر وجودي متفاوت فرض شده‌اند، ولي بنابر نظريه اصالت وجود هر دو در طول يك‌ديگر قرار مي‌گيرند؛ و علم كه خود از سنخ وجود است در تمام مراحل ادراكات حسي، خيالي، و عقلي نفس نقش مرآتيت و كاشفيت از عالم خارج را برعهده دارد. ملاصدرا رابط ميان جهان خارج و ذهن را ماهيت دانسته است؛ ماهيتي كه به‌خودي‌خود نه مقيد به جهان خارج است و نه مقيد به قلمرو ذهن، بلكه در هر قلمرو وجود و در تمام مراحل ادراك ملازم و در معيت با وجود است. وي با خلاقيت نفس در ابداع صور و متعلقات ادراك و پيوند شكاف ذهن و عين، از طريق تشكيك در مراتب وجود، به‌حق توانسته است مرآتيت و كاشفيت ذهن از عالم خارج را به تصوير كشد. از نگاه كانت شناخت مستلزم دو چيز است: يكي، شهود؛ يعني آن‌چه در زمان و مكان به ما داده شده است و ديگري، اطلاق مقولات به آن‌چه به شهود آمده‌اند. يكي از شرايط استفاده از يك مفهوم آن است كه ميان آن مفهوم و آن‌چه مفهوم بر آن اطلاق شده است شباهتي وجود داشته باشد. مقولات كه عاري از محتواي تجربي هستند با هيچ امر تجربي شباهت ندارند. كانت در جهت پيوند اين شكاف عميق ميان ذهن و عين به شاكله استعلاييِ زمان متوسل شده است، اين در‌حالي است كه او از يك‌طرف هم‌چنان قايل به‌نوعي تقابل قطعي ميان پديدارها و مقولات است و ازطرف ديگر به تقابل پديدار و ناپديدار هم‌چنان پاي‌بند است.

In Western and Islamic philosophy, one of the most complex and controversial ontological topics has do with the relationship between mind and phenomenal objects, that is the relationship between the form in the mind and the material and objective form. This issue has stirred great confusion for philosophers seeking to explain the relationship of knowledge and the "outside world". In this article we present and compare Kant and Mulla Sadraʹs philosophical solutions to this problem. Although in Mulla Sadraʹs philosophy, mind and phenomenal objects do not stand on the same ontological levels, however according to the "primacy of existence" (As?a?lat al-wuju?d) principle, the two are alongside each other. Knowledge is not separate from ontology and relies on the outside world in its process of perception occurring through the help of the senses, the imagination, reason, and intuition. What occurs between the outside world and the mind is called by Mulla Sadra the construction of quiddity. Quiddity is neither bound to the mind or the outside world; however it is necessary on every ontological level and participates in all the levels of perception. Mulla Sadra can explain the relationship between the intuitions of the mind and the outside world first by positing a soul which creates forms and elements related to perception and secondly, by filling the gap between mind and phenomenal objects by postulating a division of ontological levels. According to Kant, knowledge requires two things: a) observation, which is given to us in space and time and b) the reception of an intelligible upon what has been observed. For the process to occur the phenomenal object and the intelligible must share a similarity. Some intelligibles have no similarity with anything from the experiential level. Kant, in trying to reconcile mind and the phenomenal objects uses the concept of Transcendental Schemata, that is forms produced in time by the imagination. By arguing for a direct reciprocity between the phenomena and the intelligible, Kant is bound to uphold the reciprocity between phenomena and transience.