اپيستمولوژي در دام ايديولوژي بررسي و نقدي بر ديدگاه محمد عابد الجابري

Epistemology in Ideology Trap

جابري، براي ريشه‌يابي علل عقب‌ماندگي دنياي عرب، گفتمان‌هاي ديني و اجزاي معرفتي آن‌ها را بررسي و نقد و نقطه آغاز تعالي و انحطاط تمدن عربي ـ اسلامي را، در عصر تدوين، جست‌وجو مي‌كند؛ عصري كه انديشه‌هاي اسلامي با محوريت متن قرآني، در قالب دستگاه‌هاي گوناگون معرفت اسلامي (معقولات ديني) در كنار نظام‌هاي معرفتي غير اسلامي (نامعقول ديني)، شكل گرفتند. در نظر جابري، نظام‌هاي معرفتي درون‌زا، كه بر بال معقولات ديني نشسته‌اند، محصول مجاهدت علمي جماعت اهل‌سنت‌اند و تشيع با گرايش‌هاي گوناگون خود ديگر نظام‌هاي غير معقول را نمايندگي مي‌كرده‌ است. جابري همچنين، از منظر جغرافيايي، مغرب عربي را از مشرق عربي جدا مي‌پنداشت. از اين‌رو، بنيادهاي خردِ ناب اسلامي و فلسفي را در غرب دنياي عربي ـ اسلامي مي‌دانست و ريشه‌هاي فلسفه‌هاي التقاطي و نظام‌هاي نامعقول ديني را در ايران (مشرق عربي) درنظر مي‌گرفت. در نظر او راه برون‌رفت از انحطاط، جدايي از معرفت‌ها و ايديولوژي مشرق عربي و پيوستن به خرد ناب موجود در مغرب عربي قرون ششم تا هشتم، تحت زعامت ابن رشد، است. شاكله اين نوشتار نقد انديشه‌هاي فوق و نيز بررسي و نقد مواجهه او با گفتمان‌هاي موجود در جهان اسلام، هم‌سان‌پنداري امور ناهم‌سان، تاكيد بر روش اين‌هماني در نشان‌دادن اتحاد تشيع با گرايش‌هاي غير ديني و التقاطي در جهان اسلام، بيرون‌نهادن تفكرات شيعي و ايراني از گردونه گفتمان‌هاي اسلامي، و چشم‌پوشي از واقعيت‌هاي علمي و معرفتي در جهان اسلام است.

In search for the roots and causes of Arab world undevelopment Al-Jaberi criticizes religious discourses and their philosophical elements and points to the age of establishment as the initiation and decline spot of Arabic-Islamic civilization. The age of establishment is a period in which Islamic wisdom was formed based on text of the Holy Quran in the framework of different Islamic philosophies (Religious Rational Concepts) along with unreligious philosophical systems (Foreign Rational Concepts). From the Al-Jaberi’s point of view epistemic internal systems based on religious rational concepts are the outcome of Sunni scholar’s scientific jihad and other epistemic external systems are represented by Shiites and/ or other denominations. From a geographical view he also describes a distinction between the Arabic west and east. He considers the initiatives of sheer Islamic reason and philosophy to root in the west of the Arabic-Islamic world and relates eclectic philosophies and foreign unreligious conceptual systems to Iran or east of the Arabic world. He claims that the answer to the question of Arabic decline is to get rid of ideologies and philosophies of the east of Arabic world and to join the sheer wisdom of the west Arab world especially that of the Ibn Rushd: 6th to 8th Hijra centuries. This paper criticizes the foretold dogma of argue against Shiite school of thought as part of the existent discourses in domain of Islamic world and rules out his refutation of Islamic scientific and philosophical realities.