نقش عقل در كشف ارزش‌هاي اخلاقي از ديدگاه انديشمندان اسلامي

The Role of Intellect in Identifying Moral Values according to Muslim Thinkers

يكي از مهم‌ترين مباحث فرااخلاق، بحث درباره معرفت‌شناسي اخلاقي است. در اين ميان، بحث درباره جايگاه عقل در كشف ارزش‌هاي اخلاقي، از اهميت بيشتري برخوردار است. اين بحث، ديرينه‌اي فرقه‌ساز در ميان انديشمندان اسلامي داشته است. اماميه و معتزله، از توانايي عقل در كشف ارزش‌هاي اخلاقي دفاع كرده‌اند؛ اما اشاعره عقل را از ابزار معرفت اخلاقي به شمار نياورده و شرع را يگانه راه كشف و فهم اخلاقيات دانسته‌اند. هريك از طرفين براي تثبيت ديدگاه خود و رد ديدگاه مقابل، ادله‌اي اقامه كرده‌اند. در اين نوشتار، اهم ادله مدافعان توانايي عقل در كشف ارزش‌هاي اخلاقي بررسي شده نشان داده‌ايم كه هر‌چند برخي از اين ادله از اثبات مدعا ناتوان‌اند و نقدهايي بر آنها وارد است، اما پاره‌اي ديگر از آنها به‌درستي اين مدعا را اثبات مي‌كنند.

Moral epistemology is one of the most important subjects of meta-ethics. The idea of the role of intellect in identifying moral values is of special important. This issue which has a long history led Muslim thinkers to follow different schools and sects. Twelve Shi?a and Muʹtazila support the idea that intellect is able to identify moral values, while Ashʹarites do not consider intellect as means of moral knowledge and believe that Islamic law is the only means of realizing morality. Each of these two groups provides proofs to support its own view and to refute the view of the other side. The present paper sheds light on the most important proofs provided by the defenders of the ability of intellect to identify moral values and concludes that though some of the proofs offered by the proponents of this view come under criticisms they give some convincing and irrefutable evidence