معيار تمايز معقولات‌ سه‌گانه (تحليل نقدهاي استاد مطهري بر آراي صدرالمتالّهين و حاجي سبزواري)

Distinguishing Factors for Triple Intelligibles: An Analysis of Motahhari’s Criticisms of Mulla Sadra’s and Hajji Sabzevari’s Views

مفاهيم كلي (معقولات) به سه دسته اولي، ثاني فلسفي و ثاني منطقي تقسيم مي‌شوند. "صدرالمتالّهين"، انتزاع مفاهيم‌كلي از امور عيني و نيز نحوه وجود اين مفاهيم در ذهن را ملاك تمايز معقولات قرار مي‌دهد و "حاجي‌سبزواري"، معيار تمايز معقولات را در ذهني يا عيني بودن ظرف عروض و اتصاف مي‌داند. از طرفي، "مطهري" برمبناي نظريه وجود رابط و نفسي در ديدگاه صدرالمتالهين، معيار ديگري را مطرح مي‌كند كه ما از آن به معيار وجود شناختي تعبير مي‌كنيم و در آن ذهني يا خارجي بودن وجود رابط و وجود نفسي معقولات، معياري براي تمايز آن‌ها معرفي مي‌شود. اين مقاله ضمن تشريح معيارهاي حاجي‌سبزواري و صدرالمتالّهين در اين زمينه، نشان مي‌دهد كه اين معيارها درحقيقت به يك امر واحد دلالت دارند و معيار وجود شناختي نيز تلفيقي از ديدگاه‌‌هاي حاجي ‌سبزواري و صدرالمتالّهين است. همچنين اين مقاله در تلاش است نقدهاي مطهري را بر اين معيارها بررسي كند و براي اين نقدها، پاسخ‌هايي ارايه دهد و نشان دهد در غالب موارد، نقدهاي مطهري بر آراي صدرالمتالهين و حاجي‌سبزواري وارد نيست.

The intelligibles are divided into primary, secondary philosophical, and secondary logical intelligibles. Mulla Sadra differentiates between the three according to the process of abstraction of general concepts from particulars as well as their position in the mind. Hajji Sabzevari, however, distinguishes between them on the basis of objectivity or subjectivity of prosody and ascription. On the other hand, Motahhari introduces another distinguishing factor, an ontological one, on the basis of Mulla Sadra’s theory of copulative and non-copulative types of existence. Studying Mulla Sadra’s and Hajji Sabzevari’s factors, the authors of this article prove that they refer to a single fact, and the ontological factor is the combination of the two. They also seek to analyze Motahhari’s criticisms of Mulla Sadra’s and Hajji Sabzevari’s factors in order to demonstrate that they are often irrelevant.