عليت در انديشه ملاصدرا

Mullah Sadrā on Causation

مساله عليت يكي از مهم ترين مسايل فلسفي است كه بدون فهم آن درك جهان هستي ممكن نيست. اساسا هر نوع بحث، سخن و تجربه اي مبتني بر فهم عليت و پذيرش آن است. مساله عليت از جهات مختلف مورد توجه قرار گرفته است. فيلسوفان جديد غرب مانند هيوم و كانت اين موضوع را از نظرگاه معرفت شناسي و فيلسوفان مسلمان از حيث وجود شناسي مورد بررسي قرار داده اند. ملاصدرا ، فيلسوف بزرگ جهان اسلام، در آثار مختلف خويش به ويژه مهم ترين اثرش، اسفار، با اشاره به صورت هاي مختلف اين موضوع كوشيده است تا معناي حقيقي آن را بيان كند. وي با اثبات اصالت وجود و اعتباري دانستن ماهيت، مدعي است كه نمي توان اصل عليت را بر مبناي ماهيت و امكان ماهوي تبيين كرد. صدرا در آغاز عليت را بر اساس وحدت تشكيكي وجود تبيين مي كند ولي چون اين وحدت به جدايي و تمايز علت و معلول مي انجامد، در نهايت با رويكرد عرفاني به اين اصل از وحدت تشكيكي به وحدت شخصي وجود روي مي آورد؛ و اصل عليت را با رجاع به وحدت وجود عرفاني تبيين مي كند زيرا در اين نگاه هيچ جايي براي كثرت باقي نمي ماند. با اين وصف معلول چيزي جز يك علامت و نشانه نيست و هويتي غير از مرآت ندارد.

The issue of causation is one of the most important philosophical issues, so that without having a good understanding of this concept, it is impossible to understand the world. Any kind of discussion, speaking, and experience, or any human action is based on some kind of understanding of the concept of causation and accepting its reality. The issue of causation can be discussed from various aspects. Modern Western philosophers including Hume and Kant have treated this issue from epistemological point of view. But Muslim philosophers consider it as an ontological one. Mullah Sadr? as a great Muslim philosopher has dealt with this issue and has given its correct meaning with reference to its various forms in his works particularly, in his main book al-Asf?r. By proving the principality of existence and mentally-positedness of quiddity, he claimed that it is not possible to explain causation on the basis of quiddity and quiddative possibility. At first, he explained causation on the basis of gradational unity of existence, but since this unity may lead to the separation of cause and effect, he finally by following a mystical approach to this principle, shifted from gradational unity to the individual unity of existence. He explained the principle of causation with reference to the mystical oneness of being, since there is no room for multiplicity. In such an approach, effect will be nothing other than a symbol or sign and has no identity other than a kind of mirror.