روش‌شناسي نگرش صدرايي به فرايند ادراكهاي عقلي

Methodology of Sadrian Approach to the Process of Intellectual Perceptions

در طول تاريخ تفكر فلسفي، پيرامون فرايند حصول ادراكهاي عقلي، نظريه‌هاي مختلفي از سوي نظريه‌پردازان عرضه شده است كه مهمترين آنها نظريه «تجريد» است. اما ملاصدرا تجريد، به اين معني را قبول نداشت و با تكيه بر مباني متعدد فكري خود به معني نويني از تجريد رسيد. او بجاي تمركز بر صورت ادراك شده، تجريد را در ابتدا به فاعل شناسايي نسبت ميدهد كه بتبع آن، ادراك نيز از تجرد بيشتري برخوردار خواهد شد. اين نظريه همچنانكه برخاسته از مباني فكري ويژه حكمت متعالي صدرايي است، پيامدهايي ويژه در قالب نظريه‌هاي ديگر نيز داشته است؛ از اينرو ميتواند نمايانگر نوعي نظام فكري پيچيده و در عين حال روشمند باشد. همچنين صدرالمتالهين به: مشاهده جوهرهاي عقلي، آميختگي ادراك عقلاني با تخيل يا همان درك خيالي، ايجاد صورتهاي عقلي بواسطه نفس، اتحاد نفس با عقل فعّال هنگام ادراك عقلي، و ارتباط آن با صور معقول معتقد است. هرچند صاحبنظران حكمت متعاليه كوشيده‌اند با توجه به حالتهاي مختلف نفس ادراك‌كننده، اين چندگانه‌گوييها را هماهنگ و همراستا نشان دهند اما در مواردي بنظر ميرسد ابهامها و برخي ناهمخوانيها هنوز كاملاً بر طرف نشده و كاوش و تلاشهاي بيشتري ميطلبد؛ كه البته با توجه به مباني فكري صدرايي، در كنار هم نشاندن بيشتر آنها غيرممكن نيست‌. در اين مقاله، مقصود اصلي جستجوي روش انديشدن ملاصدرا در اين فرايند است، نه تاييد همه ديدگاههاي او. از اينرو، ضمن بررسي و نقد برخي از انديشه‌هاي او در اينباره، بويژه بحث اتحاد فاعل شناسايي با عقل فعّال و مشاهده مثل، كوشش شده است با تمركز بيشتر بر نظريه تعالي نفس ادراك‌كننده و با نگاه به ساير اصول، روش فكري صدرالمتالهين در زمينه ادراك عقلي بيشتر مورد توجه و تبيين قرار گيرد.

In the history of philosophical thought, various theories have been propounded regarding the process of the acquisition of intellectual perceptions. One of the most important of them is the theory of abstraction. However, Mulla Sadra did not agree with abstraction in the sense intended by other philosophers, and that is why he provided a new meaning of abstraction based on his own numerous philosophical principles. Instead of focusing on the object, he initially attributes abstraction to the subject, following which perception will become more abstract. This theory is rooted in the specific philosophical principles of Sadrian Transcendent Philosophy; however, it has also had some particular consequences in the mould of other theories, as well. Therefore, it can represent a kind of complex and, at the same time, methodological philosophical system. Moreover, Mulla Sadra believes in the contemplation of intellectual substances, combination of intellectual perception with imagination or the same imaginal perception, creation of intellectual forms through the soul, union of the soul with the active intellect during intellectual perception, and the relationship between the soul and intelligible forms. The authorities in the field of the Transcendent Philosophy have tried to reconcile the existing contradictions considering the different states of the perceiving soul; however, it seems that there are still some ambiguities and inconsistencies in some cases which demand more research and effort to be resolved. Nevertheless, given the Sadrian philosophical principles, it is not impossible to bring them into harmony with each other. In this paper, the writer mainly intends to explore Mulla Sadra’s method of thinking in this process and not confirm all his views. Therefore, while examining and criticizing some of his ideas regarding the process of intellectual perceptions, particularly those pertaining to the discussion of the union of the subject with the Active Intellect and the contemplation of the Ideas, he has tried to pay attention to and explain Mulla Sadra’s philosophical method concerning intellectual perception through focusing on the theory of the transcendence of the perceiving soul and taking his other principles into account.