ضرورت تصحيح دوباره كيمياي سعادت

Necessity of Re-editing Kimia-ye Saʹʹadat

كيمياي سعادت مهم‌ترين اثر فارسي ابوحامد محمّد غزالي است كه در ايران دو بار تصحيح و منتشر شده است: بار نخست در سال 1319 به اهتمام احمد آرام و بار دوم در سال 1361 به كوشش حسين خديوجم كه پيشتر هم در سال 1354 نيمه نخست كتاب را به چاپ رسانده بود. اين مقاله بر آن است تا با بررسي اين دو چاپ، به‌ويژه تصحيح خديوجم و مقايسه آن‌ها با نسخ كهن كتاب، كاستي‌ها و اشكالات اين دو تصحيح را نشان دهد و ضرورت تصحيح دوباره كيميا را گوشزد كند. در اين راستا افزون بر نسخ اصلي مورد استفاده خديوجم، از نسخه موزه ملك (مورّخ 605 ق.)، دو دستنويس موزه بريتانيا (مورّخ 644 ق. و 672 ق.) و نسخه نويافته اوپسالا (مورّخ 614 ق.) بهره برده و نشان داده‌ايم كه معرفي نكردن كامل نسخه‌ها، انتخاب نابه‌جاي نسخه/ نسخ اساس، نامعلوم بودن شيوه تصحيح و انتقادي نبودن آن، افتادگي‌ها، افزوده‌هاي بي‌پشتوانه و برخي اشتباهات فاحش در تصحيح واژه‌هاي غريب و نادر، مهم‌ترين اشكالات اين دو چاپ ـ به‌ويژه چاپ خديوجم ـ بوده است. اين اشكالات به حدي است كه گاه معني و مفهوم عبارات دگرگون شده و به‌كلي با آنچه مولف در صدد بيان آن بوده، اختلاف پيدا كرده است.

Kimia-ye Saʹadat is the most important work of Abu Hamed Mohammad Ghazzali in Persian which has been edited and published twice in Iran: the first time in 1940/1319 ? by Ahmad Aram, and the second time in 1982/1361 ? By Hossein Khadiv Jam who had already published the first half of the book in 1976/1355 ?. This article seeks to study these two editions, especially the one by Khadiv Jam, and compare them with the old manuscripts of the book. The study further indicates the shortcomings of the two editions and suggests the necessity for re-editing the work. Besides the original manuscripts used by Khadiv Jam, the study uses the manuscript in Malek Museum (dated 605 A.H.), two manuscripts from British Museum (dated 644 A.H. and 672 A.H.), and the newly found manuscript of Uppsala (dated 619 A.H.). The article refers to some of the most significant problems in the two existing editions especially the one by Khadiv Jam. Among the most noticeable shortcomings are the following: insufficiently introducing the manuscripts, careless selection of the original manuscript(s), adopting vague and uncritical methods for editing, deletions, unsupported additions, and some obvious mistakes in editing strange and rare vocabulary. These problems are so fundamental that in certain parts they cause serious semantic changes which depart drastically from the writer’s supposed intention.