بررسي پديده تخلخل و تكاثف در طبيعيات فلسفه اسلامي(بحثي منتقدانه از منظر دانش فيزيك)

A Study of Condensation and Rarefaction phenomena in Islamic natural philosophy (physics)

«تخلخل» و «تكاثف» دو اصطلاح در علم طبيعيات هستند كه در معاني متعدّدي به‌كار رفته اند. در اين مقاله معاني مختلف اين دو اصطلاح، اعم از حقيقي، غيرحقيقي، و مجازي، و تفاوت آن‌ها با نموّ و ذبول، سمن و هزال، ورم و نيز زيادت و نقصان مصنوعي بيان شده و به شرح انواع مختلف آن‌ها از قبيل: طبيعي و قسري، ذاتي و عرضي، جسماني و روحاني پرداخته شده است. سپس با بيان دلايل فلاسفه مشا و ارايه آزمايش هاي تجربي در اثبات تخلخل و تكاثف حقيقي، به نقد و بررسي اين دلايل از منظر دانش فيزيك پرداخته و نشان داده شده است كه گرچه به برخي از اين دلايل ايراداتي وارد است، در مجموع مي توان از تخلخل و تكاثف حقيقي دفاع كرد و سخن مخالفان اين نوع از تخلخل و تكاثف، همچون شيخ اشراق، صحيح به‌شمار نمي‌آيد.

Condensation (contraction) and rarefaction (expansion) are two terms in natural philosophy (physics) used in several different meanings. In this article the meanings of the two terms and their real and artificial kinds are introduced and their differences with some terms such as growth, tumor, and, also, their opposite ones are expressed. We have also evaluated the philosophical and experimental arguments offered by Islamic Peripatetic philosophers for the real condensation and rarefaction from the perspective of modern science. Finally we have shown that although there are some criticisms against their arguments, the Islamic Peripatetic philosophers have been realistic in describing these terms, and the opponents’ words such as Suhrawardi’s are not correct.