ارزيابي حريم امن شهري در ارتباط با آسيب پذيري لرزه اي مورد شناسي: شهرهاي استان يزد

An Assessment of Safe Boundary in Urban Area in Relation with Seismic Vulnerability Case Study: Cities of Yazd province

گسترش فيزيكي بي‌برنامه شهرها، بدون در نظر گرفتن وضعيت و جهت گسل‌ها، احتمال قرارگيري شهرها را در پهنه لرزه خيز بالا مي‌برد؛ به اين ترتيب در صورت وقوع زمين لرزه باعث ايجاد خسارات مالي و انساني بيشتري پديد مي آيد. در اين مورد تعيين حريم امن شهرها و رعايت آن مي‌تواند در كاهش خسارت هاي ناشي از زمين لرزه موثر باشد. ايجاد امكانات امداد رساني از جمله ايستگاه‌هاي آتش نشاني، مراكز پليس و مراكز بهداشتي و درماني با گسترش فيزيكي شهر سخت‌تر، پر هزينه تر و زمان بر است. اين مقاله از جمله پژوهش‌هاي كاربردي است كه با توجه به موقعيت شهرها و گسل‌ها، در پي تعيين حريم امن شهري در ارتباط با آسيب پذيري لرزه اي است. محدوده مورد مطالعه شهرهاي استان يزد مي‌باشد. به اين منظور ابتدا وضعيت زمين شناسي و زلزله خيزي و سپس ويژگي‌هاي جمعيتي و شهرنشيني استان مورد بررسي قرار گرفته و در نهايت با دو روش متفاوت: الف- استفاده از استانداردهاي موجود (حريم امن گسل ها با كمينه و بيشينه استاندارد، 1000- 300 متر). ب- استفاده از داده‌هاي 100 سال اخير، موقعيت شهرها و شعاع فاصله از گسل‌ها در ارتباط با زلزله‌هاي احتمالي، حريم امن شهري مشخص شده است. نتايج پژوهش بيانگر آن است كه، قسمت عمده‌اي از استان يزد در پهنه خطر نسبي پايين و متوسط قرار مي‌گيرد و پهنه‌هاي با خطر بالا، شهرهاي جنوب، شرق و شمال شرق استان را در بر مي‌گيرد. لزوم رعايت حريم امن گسل‌ها در شهرهاي ندوشن، هرات، مروست، تفت، بهاباد، ديهوك و عشق آباد بيشتر بايد مورد توجه قرار گيرد. از نظر وضعيت شهرنشيني، 74/21 درصد شهرها و 63/7 درصد جمعيت شهرهاي استان در پهنه خطر بالا قرار دارند. با پيش بيني‌هايي كه در مورد جمعيت شهرهاي استان انجام شده است، آشكار شده كه تمركز شهري در استان در حال افزايش است و جمعيت آسيب پذير نيز بيشتر مي شود. با توجه به شعاع فاصله از گسل‌ها در ارتباط با زلزله‌هاي احتمالي و با توجه به زلزله‌هاي تاريخي، تمامي شهرهاي استان در شعاع مناسبي قرار گرفته‌اند. اين موضوع به معناي امن بودن شهرهاي استان در برابر خطر زلزله نيستزيرا با روش اوّل (استانداردهاي موجود) خلاف اين موضوع اثبات شد. در ضمن اين پژوهش نشان داد كه تنها اكتفا به داده‌هاي تاريخي (در اين پژوهش دوره 100 ساله بررسي شده) نمي‌تواند ضامن ايمني شهرها در برابر زلزله باشد.

Irregular expansion of cities without considering the faults locations and directions, increases the possibility of placing cities on seismic zones, which in case of earthquake occurance, creates great financial and human damages. Therefore, specifying the safe boundary in urban areas and its observation canbe effective in reducing earthquake damages.Creating the facilities and services including fire station, police station and therapeutic and sanitation centers become more difficult, costly and time consuming by physical spread of the cities. This paper is an applied research which with respect to the cities and faults locations, aimed to determine safe boundary of the cities in relation with seismic vulnerability. The under study area is Yazd cities. Firstly the geology and seismic situation and then the population and urbanization features have been studied. Finally using two different methods namely, A) using available standards (faults safe boundrary with minimum and maximum standard range300-1000 m) B) Using data of the last 100 years regarding the location of cities and radius distance from probable earthquakes, the safe urban boundary has been determined. Research findings show that: the main part of Yazd province is located in areas that are at low and medium risk of earthquake. The southern, eastern and north-eastern cities are at high risk of earthquake. In Nedoshan, Harat, Marvast, Taft, Bahabad, Deyhouk and Eshghabad, appointment of urban safe boundraty should be taken into more consideration. According to urbanization study 21.74 percent of cities and 7.63 percent of population in Yazd province are located at areas with high risk of earhquake .Population forecast show that urban centeralization in Yazd province is increasing. Therefore vulnarabal population will increase. With regard to distance radius from faults and probable earthquakes and with respect to historical earthquakes, the whole of Yazd cities are located at proper radius, but this does not mean that the province cities are secure against earthquake, because the first method(available standards), proofed its contrary. Also this study showed that relying only on the earthquake historical data (seismici data of the last 100 years) does not surely secure the safety of cities against earthquake.