ويژگي‌هاي بصري شاخص تزيينات گچبري‌ معماري عصر ايلخاني

The Most Significant Visual Characteristic in Stucco Decorations, Ilkhanid Architecture of Iran

ايلخانيان از دست‌نشاندگان مغولان پس از تصرف ايران بودند كه ميراث هنر سلجوقيان را در تصرف خود گرفتند و تحولاتي در آن‌ ايجاد نمودند كه به شكوفايي برخي از آن‌ها انجاميد. يكي از تزيينات وابسته به معماري كه در اين دوره بسيار مورد توجه بود و به اوج رسيد، هنر گچبري است كه آثار بسيار زيادي از آن در قالب تزيينات معماري به جاي مانده است. تقريباً تمامي نمونه‌هاي موجود از اين دوره توسط محققين شناسايي شده، اكثر بررسي‌هاي صورت گرفته تنها به توصيف كلي اين آثار و تاريخ اجرا و يا محدوده تاريخي آن ها پرداخته و كمتر به نقوش تزييني و تغييرات سليقه هنرمندان و جامعه آن زمان، در به كارگيري آن ها توجه كرده‌‌اند. در اين مقاله، سعي بر آن است تا در راستاي رسيدن به هدف، با مقايسه تعدادي از نمونه‌هاي موجود، نقوش گچبري دوره ايلخاني مورد بررسي قرار گيرند و نقوش تزييني شاخص به كار رفته در آن ها و تحولات صورت گرفته توسط هنرمندان ايلخاني شناسايي شوند. در اين مقاله، آثار شاخص گچبري ايلخاني به روش توصيفي ـ تحليلي بررسي شده‌اند. چنين نتيجه‌گيري شده است كه در دوره ايلخانيان، گچبري برگرفته از دوران پيش از خود، به خصوص سلجوقيان است اما با برجستگي بيشتر و طرح‌هاي پيچيده‌تر، متاثر از تذهيب نسخ خطي است كه خود وجه تمايز عمده آن نسبت به ديگر دوره‌هاست. از جمله ويژگي‌هاي بصري شاخص اين دوره، ساخت محراب‌هاي گچي با گونه‌هاي مختلف كوفي و اقلام ديگر خط، انواع گره‌هاي هندسي، نقوش اسليمي پيچيده در لابه‌لاي كتيبه‌ها و اولين استفاده از كتيبه‌هاي «معقلي» و «بنايي» و كتيبه «مادر و ‌فرزند» و كاربرد برخي نقوش مانند گل‌ شاه عباسي، گل روزت و نقش زنجيره خمپا در گچبري است كه موجب تحولي بزرگ در اين هنر و خلق شاهكارهايي عظيم در اين دوره شده است.

Ilkhanid, after Iran occupation, achieved Seljuq art and done some changes on it that improved Iran Islamic Art. One of the arts that considerate a lot in architecture was Stucco decoration. These stucco decoration are not identified as well as they are. Approximately the whole stucco are identified by archaeologists, they describe about relation between stucco place and architecture and the time of accomplishment. Seldom stucco motif and changing styles were investigated. In this essay, existence stucco decorations that related to the Ilkhanid periods are recognized. The processes they changed are investigated by learning the effects that they impress from earlier stucco such as Seljuq. In order to achieve the goal, by comparing the number of existence samples, the significant characteristics of stucco decorations were identified and their changes specified. Through observation and investigation by description-analysis method, as a result the stucco existence are effected by pervious Stucco especially Seljuq art. According to significant stucco decorations, they were changed in some motif such as geometric motifs, specific inscriptions that named Magheli and Bannaie, and Madar-o Farzand (Mother and Child) inscriptions, using the illumination motif of manuscripts and using some specific motif, Lotus Palmettes, Rosettes and Meander, in stucco decoration. These are the things that make Ilkhanid stucco different and fantastic