الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت بر اساس مباني نظري «پيشرفت» در قرآن كريم و روايات بر محور تكامل عقل جمعي

Theoretical foundations of “progress” in Quran and Hadith (Traditon) Based on Collective Intellect

واژه پيشرفت متناظر با دو واژه Progress (ترقي) و Development (توسعه) در فرهنگ غربي است كه به ترتيب پيشرفت ضروري تاريخي و پيشرفت ارادي اجتماعي را افاده مي‌كنند. در بحث الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت اين مقاله با استفاده از آيات و روايات در پي پاسخ به اين سوال است كه پيشرفت اسلامي در معاني متناظر با دو مفهوم فوق چيست و چه امري در آن اصالت داشته و نتيجتاً به چه آثاري منتهي مي‌شود. بر همين اساساً صالت را با تكامل عقل دانسته و با شناسايي عقل جمعي علاوه بر فردي در روايات به تحليل تكامل ضروري عقل جمعي بالقوه پرداخته است(ترقي). پس از آن به رغم ضروري بودن اين تكامل باتفكيك عقل به فطري و اكتسابي(ذاتي و بالقوه)، نقش جامعه اسلامي را در اين پيشرفت تبيين كرده است(توسعه). بر همين اساس دو وظيفه را بر دوش آنان دانسته است: توجه و اطاعت از اوامر اولياي الهي و عمل گرايي عاقلانه. در نهايت براي فهم دقيق‌تر ابعاد مختلف اين پيشرفت به آثار عقلانيت اسلامي بر اساس آيات و روايات پرداخته است كه عبارتند از: مخاطب دستورات الهي بودن و فهم و اطاعت پذيري از آنها، وجه جامع بودن آن، ملازمت با نظام ارزشي و هنجاري خاص، ترادف معنايي با واژه حيات و تاثير غير مستقيم در عالم تكوين.

The words “progress” and “development” refer to historical necessity and voluntary progress. Using Quran verses and hadith (the sayings of the prophet of Islam and hid successors) this article aims to answer to this question that what is progress in Islam and what is its relation to the western meaning of the word. In this research, intellect is divided into innate intellect and acquisitive one, and is attempted to examine their relation to the notion of progress and development. Society has two task in taking steps toward progress/development: first to obey the prophet and his successors and second to act intellectually (based on Islamic intellect).