كليدواژه :
ساختمندي , علوم اجتماعي , نظام هاي آشفته , نظريه آشفتگي , نظام هاي پيچيده , ايده اليسم , تقليل گرايي
چكيده فارسي :
نظريه آشفتگي و آشفتگي اجتماعي در ايران
بهروز صفري
(تاريخ دريافت 31/1/90، تاريخ پذيرش30/9/90)
چكيده
در اين مقاله با استفاده از «نظريه آشفتگي» به بررسي جامعه ايران و علوم اجتماعي در آن خواهيم پرداخت. ابتدا نشان خواهيم داد كه جامعه ايران رفتاري «آشفته» از خود نشان مي‌دهد و به دلايلي كه ذكر خواهد شد مي‌توان آن را به‌مثابه يك سيستم آشفته در نظر گرفت. اين امر با برشمردن برخي خصوصيات سيستم‌هاي آشفته، از جمله «حساسيت به شرايط اوليه» و سازوكار‌هاي «انبساط و تاشدگي» و جستجوي آن‌ها در جامعه ايران، انجام شده است. برخي از نمودهاي اين آشفتگي مانند هنجارنبودن توزيع متغيرهاي تعريف‌كننده سيستم و ناسازگاري پايگاهي در ايران بدين منظور بررسي شده‌اند. با قايل‌شدن تفكيكي اساسي ميان «آشفتگي» و «پيچيدگي» و ارايه سنخ‌شناسي، جامعه ايران را با جوامع غربي مقايسه كرده‌ايم. در چارچوب نظريه آشفتگي از اصطلاحات برخي نظريه‌پردازان، به‌ويژه «تمايز ساختي» و «هماهنگي كاركردي» اسملسر و «جامعه كوتاه‌مدت» كاتوزيان، در تدوين نتايج اين مقايسه بهره برده‌ايم.
علاوه بر چيستي جامعه ايران، چرايي ناكامي علوم اجتماعي ـ به‌عنوان يكي از مهم‌ترين مظاهر و عناصر معرفت مدرن ـ يكي ديگر از اهداف اين مقاله است. بدين منظور، پيامدهاي اين سنخ‌شناسي بر شكل‌گيري علوم اجتماعي مورد بررسي قرار گرفته و تلاش كرده‌ايم نظرات سيدجواد طباطبايي در اين زمينه را وارد چارچوب نظري خود نماييم. آشفتگي در اثر دو فرايند «انبساط» و «تاشدگي» به وجود مي‌آيد. اساس استدلال ما اين است كه در جوامع توسعه‌يافته غربي، پيچيدگيِ ايجادشده در اثر انبساط، به دليل تمايز ساختي و هماهنگي كاركردي به ساختمندشدن انجاميده است. اين ساختمندي را در رابطه ديالكتيكي ميان بنيان‌هاي معرفتي و ساختار اجتماعي غربي نشان داده‌ايم. در ايران، در كنار انبساط، تاشدگي نيز عمل كرده است. اين امر امكان «تقليل‌گرايي» و «انتزاع‌سازي» را، كه مقدمه شكل‌گيري علوم اجتماعي در غرب بود، غيرممكن كرده است. در واقع، عناصر تشكيل‌دهنده جامعه آشفته قابل تقليل نيستند، زيرا مرزهاي مقولات همواره در حال تغييرند. با وجود اين، با ذكر نمونه‌هايي استدلال مي‌كنيم كه چرا، علي‌رغم اشتراكات بسيار با «نظريه امتناع» طباطبايي، نظريه آشفتگي امكان‌هاي جديدي براي جامعه‌شناسي در ايران متصور مي‌داند. هدف اين نظريه جستجوي نظم در بطن آشفتگي است.
واژگان كليدي: نظريه آشفتگي، نظام‌هاي آشفته، نظام‌هاي پيچيده، ساختمندي، تقليل‌گرايي، ايده‌آليسم، علوم اجتماعي.
چكيده لاتين :
Chaos Theory and Social Chaos in Iran
Behrouz Safari
Using the ‘chaos theory’ this article argues that the Iranian society shows a chaotic behavior, and it can be considered as a chaotic system. To illustrate this point, some traits of the chaotic systems such as “sensitivity to initial condition” and “stretching and folding” mechanisms are considered, by which we discuss characteristics of the Iranian society. Some manifestations of chaos are investigated such as: non-normal distribution of variables and status inconsistency. Making an essential distinction between “chaos” and “complexity”, we have compared the Iranian chaotic society with the developed complex societies of the West. Some theories’ terms, especially Smelser’s concepts of “structural differentiation” and “functional unification” and Katouzian’s“short term society”, have been used to make this comparison.
The other goal of this paper is to explain why the social sciences in Iran, as one of the important elements of the modern knowledge, have not been prospering. Thus, the consequences of this typology on the emergence of the social sciences are examined and we have tried to introduce Tabatabayi’s theory into our theoretical framework. Chaos is born by “stretching” and “folding” mechanisms. The basis of our inference is that in the developed societies of the West, due to “structural differentiation” and “functional unification”, the complexity has led the societies to structuration. We have considered this structuration, in its dialectical relation between the western social structures and epistemological foundations. There has always been a “folding” besides “stretching” in Iran and this has made “reductionism” impossible – which has been a requisite of the emergence of social sciences. In fact, the constituent elements of a chaotic society are not reducible, because the boundaries of categories are always changing. At last, in spite of subscribing to Tabatabayi’s theory, we have shown some new possibilities for sociology in Iran by using a few examples. The goal of this theory is to search order in chaos.
Keywords: Chaos theory, Chaotic systems, Complex systems, Structuration, Reductionism, Idealism, Social sciences.
