دو شاعر دير ياب: خاقاني شرواني و ابو تمام طايي

Two Hard-to-Grasp Poets: Khaghani Shervani & Abu Tammam Taei

دست كم از آغاز سده ي دوم هجري در بازار نقد ادبي عرب بحثي پيرامون اينكه آيا شعر بايد از دانش، فلسفه و انديشه به دور باشد يا اينكه مانعي در بهره گيري شاعر از آن نيست، به وجود آمده است. پيش از آشنايي مسلمانان با دانش و فلسفه ي سرچشمه گرفته از تمدن و فرهنگ يونان، ايران و هند ، چنين بحثي مطرح نبود اما آن گاه كه برخي شاعران نو گراي عباسي خواستند به هنر خود رنگي از دانش و انديشه ببخشند ، در حوزه ي نقد ادبي اين عصر، برخي سخن سنجانِ پاي در بند سنت ادبي عرب، با اين پديده از سر ناسازگاري در آمدند. اين امر زماني به صورت يك درگيري كامل نقدي در آمد كه ابو تمام از شيوه ي ياد-شده در تيوري و در عمل، بهره گرفت. از همان زمان اين شيوه همواره پيروان و مخالفاني داشته است. دعواي ميان اين دو گروه در واقع در گيري ميان هواداران سنت و مدرنيته در حوزه ي ادب، هنر در جامعه ي عصر عباسي بوده است. در ادبيات فارسي شعر خاقاني بيش ترين همانندي را با شعر ابو تمام دارد؛ او نيز باور داشت كه شاعر نبايد به گونه اي سخن بگويد كه همگان در يابند و براي درك سخن شاعر، اين خواننده است كه بايد بر آگاهي خود بيافزايد. از اين رو سروده هاي ابو تمام و خاقاني به دير يابي زبان زد گشته است. فهم اين سروده ها نه براي توده ي مردم بلكه همواره براي بسياري از فرهيختگان ادبي نيز دشوار بوده است. شيوه اي كه اين دو سراينده ي هنرمند طرح آن را ريختند، در ادبيات فارسي و عربي پايه گذار مكتبي شده كه آن را «مكتب فني» ناميده اند. در اين شيوه با بهره گيري از ابزار هاي زيبا شناختي و انديشه هاي ناب علمي، سخن دير آشنا و ديگر گون جلوه مي كند. در جستار پيش رو به آن دسته از ويژگي هاي سروده هاي ابو تمام و خاقاني مي پردازيم كه سبب شده براي همگان آسان ياب و قابل درك نباشد. دير يابي سروده هاي ابو تمام و خاقاني، گاه پيامد شكل و قالب سخن اين دو هنرمند فرماليست است و گاه به حوزه ي معاني و ابداع درون مايه هاي شگفت و بهره گيري از معاني فلسفي، منطقي، اشاره هاي تاريخي و افسانه اي و... در شعر آن ها بر مي گردد.

Since the second century (lunar calendar) in Arabic literary criticism, the question of whether poetry should stay clear of philosophy, science, and thought or the poet can enjoy using them, has come to the fore. Naturally, before Muslims get familiar with Greek, Indian, and Persian-rooted knowledge, philosophy, culture, and civilization (which were under the influence of such translations) there was no sign of such arguments. But the time when some of Abbasid poets longed to embellish their art with a tint of knowledge and thought, some conservative and trenchant Arabic-fervid critics rebuked the idea sharply. This skirmish turned into a bitter critical conflict when Abu Tammam employed the aforementioned method both in theory and practice. The altercation between these two groups has in fact been a conflict between the supporters of tradition and modernity in literature, art, and, of course, the society is Abbasid epoch. In Persian literature Khaghani’s poems are the most identical to Abu Tammam’s. Khaghani also believed that a poet should not talk in a way that be grasped easily and this is the audience who have to increase his knowledge in order to understand the poet’s tongue. The method these two poets adopted in Persian and Arabic literature came to be known as “Technical School”. Poet, in this method, expresses his lofty thoughts aesthetically. The present study investigates the unintelligible aspects of Khaghani’s and Abu Tammam’s poems. The hard-to-grasp aspect of these two poets’ poems has occasionally been a corollary of the style of these two formalist artists and at times a feature of using wonderful themes and philosophical and logical meanings as well as historical and mythical allusions