ارزيابي جايگاه مغولان و ايرانيان در شهنشاه‌نامه احمد تبريزي (بر اساس رويكرد تحليل گفتمان انتقادي و بررسي فنون زباني و بلاغي)

Examining the Status of Mongols and Persians in Ahmad Tabrizi’s Shahanshahnama

منظومه حماسي – تاريخي شهنشاه‌ نامه، يكي از تاريخ‌هاي عمومي مغولان است. احمد تبريزي منظومه خود را در اواخر عصر حكومتي ايلخانان دوران مغول بر ايران سروده و به همين علت معمولاً از نقد آشكار چنگيزخانيان و مغولان سر باز زده و حتي در ظاهر، تصويري مثبت از آن‌ها ارايه داده‌است؛ اما او در لايه‌ها ي دروني تاريخ‌سروده‌هايش، دلبستگي خود به ايران و ايرانيان را بروز داده ‌است و كوشيده تا به شكلي پنهان و با به كارگيري هدفمند ابزارهاي زباني و بلاغي، تصويري نقادانه از چنگيزخانيان و مغولان به‌ دست دهد و در مقابل، ايرانيان و برخي شخصيت‌هاي نمادين آن‌ها از جمله سلطان جلال‌الدين خوارزمشاه را با چهر ه اي مثبت و ستوده نشان دهد. در اين مقاله با استفاده از روش تحليل گفتمان انتقادي و بررسي فنون مختلف زباني و بلاغي از جمله چگونگي انتخاب واژگان، تشبيهات و استعاره ها، استناد به گفتمان هاي مسلط و مقبول مانند تشبيه به شخصيت هاي شاهنامه فردوسي، ارتباط دادن با مذهب، مدح و نكوهش از زبان ديگران و توصيف مبالغه آميز و معنادار نبردها در دو جبهه مغولان و ايرانيان، مفاهيم و منظورهاي نهفته در لايه هاي پنهان ابيات شهنشاه‌نامه و تعلق خاطر تبريزي به سرزمين و هويت ايراني نشان داده شده است

Shahanshahnama is one of the historical epic poems composed by Ahmad Tabrizi at the end of the Ilkhanids’ reign. At the time, the poet was not able to openly criticize the Mongols. At times, one may even think that he is praising them. On the contrary, in the hidden layers of his composition, the poet tries to show his criticism by using rhetorical and linguistic tools and praising Iran and Iranians, especially Sultan Jalal al-Din Kharazmshahi. The present paper tries to uncover these hidden layers of Shahanshahnama and reveal Tabriziʹs interest in Iran and Iranians. To this end, the critical discourse analysis approach is adopted. To further uncover the poet’s tilt, the study examines different rhetorical and linguistic techniques such as choice of diction, similes and metaphors, meaningful and exaggerated description of battles in the Iranian and Mongol fronts as well as references to dominant discourses like drawing analogies between the characters and those of the Shahnama.