شهروندي در مدارس: يك مطالعه توصيفي مبتني بر نظريه عمل منطقي

Citizenship in Schools: A Descriptive Study Based on the Theory of Reasoned Action

مقدمه: امروزه آموزش جامع شهروندي به عنوان راهبردي مهم جهت توانمندسازي جوانان براي بر عهده گرفتن مسووليت‌ها و ايفاي نقش‌هاي فردي و اجتماعي و همچنين صيانت آنان در مقابل آسيب‌هاي رواني- اجتماعي مورد توجه و تاكيد صاحب‌نظران توسعه اجتماعي قرار دارد. هدف از اين مطالعه، سنجش ميزان دانش، نگرش، هنجار انتزاعي و قصد رفتاري دانش‌آموزان در خصوص مهارت‌ها و ويژگي‌هاي شهروندي بود. روش‌ها: از بين دبيرستان‌هاي دختر ناحيه سه شهر شيراز كه حداقل سه رشته تحصيلي (علوم رياضي، علوم تجربي و علوم انساني) در آن‌ها داير بود (تعداد =12)، سه مدرسه به طور تصادفي انتخاب شدند. در هر مدرسه يك كلاس از هر رشته به روش تصادفي ساده انتخاب و در مجموع 228 دانش‌آموز در مطالعه شركت داده شدند. يك پرسش‌نامه 62 گويه‌اي، مشتمل بر 15 سوال چند گزينه‌اي براي آزمون دانش و 34 سوال با مقياس ليكرت براي اندازه‌گيري سازه‌هاي نظريه به عنوان داده‌هاي پژوهش استفاده گرديد. روايي محتوايي با استفاده از نظرات 7 نفر از متخصصان در رشته‌هاي آموزش بهداشت، جامعه‌شناسي و علوم اجتماعي، بررسي و پس از ويرايش مورد تاييد آنان قرار گرفت. پايايي ابزار نيز از طريق اجراي مطالعه راهنما (پايلوت) و با استفاده از شيوه بازآزمايي اندازه‌گيري شد. ضرايب همبستگي سازه‌‌هاي مطالعه شامل دانش (82/0 = r)، نگرش (97/0 = r)، هنجار انتزاعي (94/0 = r) و قصد رفتاري (97/0 = r) تاييد گرديد. يافته‌ها: يافته‌هاي مطالعه نشان داد كه سطح دانش (98/1 ± 84/7) و نگرش (44/7 ± 38/75) دانش‌آموزان نسبتاً پايين بود. همچنين هنجار انتزاعي (33/4 ± 24/23) و قصد رفتاري (03/3 ± 07/18) نسبتاً مطلوب، ولي كمتر از سطح ايده‌آل بود. تحليل روابط بين متغيرهاي مطالعه نشان داد كه نگرش و دانش (139/0 = r، 037/0 = P)، نگرش و قصد رفتاري (199/0 = r، 0003/0 = P)، هنجار انتزاعي و قصد رفتاري (143/0 = r،031/0 = P) و هنجار انتزاعي و نگرش (174/0 = r، 008/0 008/0 = P) همبستگي قابل توجهي با يكديگر داشتند. در مقابل بين متغيرهاي جمعيت‌شناختي و سازه‌هاي اصلي مطالعه (دانش، نگرش، هنجار انتزاعي و قصد رفتاري) رابطه آماري معني‌‌داري مشاهده نگرديد. نتيجه‌گيري: پايين بودن نمرات نگرش، ضرورت برنامه‌ريزي آموزشي را با در نظر گرفتن ويژگي‌ها و شرايط مخاطبان دلالت مي‌نمايد. مطلوب بودن نسبي سطح قصد رفتاري و هنجار انتزاعي در اين مطالعه پيش‌آگهي مطلوبي را براي اثربخشي مداخلات آموزشي مطرح مي‌نمايد. در نهايت طراحي و اجراي مداخلات آموزشي مبتني بر نظريه عمل استدلالي براي آموزش شهروندي در مدارس پيشنهاد مي‌گردد.

Background: Citizenship education is increasingly considered as an important strategy to empower youths in taking responsibilities and playing their individual and social roles, and to protect them against psychosocial pathologies. The purpose of the present descriptive study was to investigate students’ levels of knowledge, their intention, subjective norms, and attitudes toward the characteristics and skills of citizenship by utilizing the theory of reasoned action. Methods: Three all-girls’ high schools in the 3rd educational district of Shiraz, Iran, in which the three majors of math, science, and human sciences were established, were randomly selected. In the schools, one class of each major was randomly chosen to take part in the study. Overall, 228 students participated in the study. A 62-item self-administered questionnaire, composed of 15 MCQ questions for testing knowledge and 34 questions with Likert-type scale for measuring theoryʹs constructs, was used for collecting the study data. The content validity of the instrument was confirmed by 7 specialists in health education, sociology, and social sciences. A test-retest pilot study showed that the reliability of the questionnaire in terms of the constructs of the study, including knowledge (r = 82%), attitude (r = 97%), subjective norms (r = 94%), and behavioral intention (r = 97%) were desirable. Findings: The results of the study showed that the students’ level of knowledge (mean + SD = 7.84 + 1.98) and attitude (75.38 + 7.44) were relatively low. Moreover, subjective norms (23.24 + 4.33) and behavioral intention (18.07 + 3.03) were relatively desirable, but they were below the ideal levels. The analysis of the relationship between the variables of the study revealed that there were significant correlations between attitude and knowledge (P = 0.037, r = 0.139), attitude and behavioral intention (P = 0.003, r = 0.199), subjective norms and behavioral intention (P = 0.31, r = 0.143), and subjective norms and attitude (P = 0.008, r = 0.174). There were no significant statistical relationships between the demographic variables and the core constructs of the study. Conclusion: Regarding undesirable levels of studentsʹ knowledge and attitudes, well-designed citizenship educational programs are recommended. On the other hand, findings of behavioral intention and subjective norms set forth a desirable prognosis that these programs will be effective. Finally, results of this study are in favor of utilizing the theory of reasoned action in both predicting citizenship behavior and planning citizenship education programs in schools.