ملا رجبعلي در مقابل ملاصدرا در بحث وجود ذهني

Mulla Rajab‘ali versus Mulla Sadra concerning the Discussion of Mental Existence

آگاهي انسان به دو گونه ميباشد: آگاهي او يا به وجود خويش است يا به امور غير از ذات خويش. اينكه انسان چگونه به امور خارج از خود علم مييابد، يكي از مسايل مهم و دشوار فلسفي است كه ذيل مباحث معرفت شناسي قرار دارد. اگرچه اين مسيله در طول تاريخ فلسفه، اعم از غرب و شرق مطرح بوده و ذهن فلاسفه را بخود مشغول داشته، اما همواره همچون مشكلي لاينحل مينمود تا اينكه ملاصدرا اصطلاح وجود ذهني را وضع كرد و اينچنين مسيله را حل شده پنداشت. فلاسفه پيش از وي علم و تصورات را عارض بر ذهن ميدانستند، حال آنكه ملاصدرا قايل بود كه نفس انسان خلاّق است و ميتواند وجود خارجي را از ماهيات موجود در خارج سلب كرده و عيناً در خود بسازد و به آنها وجود ذهني بدهد. در مقابلِ ملاصدرا، فيلسوف شناخته شده مكتب فلسفي اصفهان، ملارجبعلي كه جريان فكري ديگري را در همين مكتب هدايت ميكرد قرار داشت. وي بعنوان يك فيلسوف تنزيهي با دغدغه هاي كلامي، هيچيك از مباني، آرا و ادله فلسفه ملاصدرا را نميتوانست بپذيرد و سعي در ردِّ آ نها داشت؛ چراكه حكمت متعاليه صدرايي را منافي آيات و روايات ميدانست. از جمله اين مسايل، مسيله وجود ذهني بود. در واقع حكيم رجبعلي تبريزي يكي از منكران سرسخت قول به نظريه وجود ذهني است كه در رساله اصول آصفيه خود اشكالاتي بر آن وارد نموده است. در اين نوشتار به بررسي آرا و ادله ملاصدرا در اثبات وجود ذهني، انتقادات ملارجبعلي به اين بحث و پاسخهايي كه در فلسفه صدرايي به اين انتقادات داده ميشود، ميپردازيم.

Man’s awareness is of two types: He is aware of either his own existence or affairs other than his essence. One of the most important and difficult problems in the field of epistemology is how man attains the knowledge of the external world. Although this problem had always existed in the history of philosophy, both in the West and East, and occupied the minds of philosophers, it had still remained an unsolvable problem until Mulla Sadra proposed the term “mental existence” and, in this way, considered the problem solved. The philosophers before him believed that knowledge and ideas occurred to the mind, while Mulla Sadra maintained that the human soul is creative and can deny the external existence of the quiddities existing in the outside, create them exactly in the same way, and grant them a mental existence. Against Mulla Sadra, there was the well-known philosopher of the philosophical School of Isfahan, Mulla Rajab‘ali, who led another philosophical trend in the same school. As a transcendental philosopher with kalami interests, he could not accept any of the principles, ideas, and arguments of Mulla Sadra’s philosophy and tried to reject them. The reason was that he considered the Sadrain Transcendent Philosophy to be against the Qur’anic verses and Islamic traditions. One of the problems he opposed was the problem of mental existence. In fact, Rajab‘ali Tabrizi was one of the strictest opponents of the theory of mental existence and had criticized it in his treatise of Usul asifiyyah. In this paper, the writers have dealt with Mulla Sadra’s ideas and arguments on the demonstration of mental existence, Mulla Rajab‘ali’s objections to this discussion, and the answers given to these criticisms in Mulla Sadra’s philosophy.