واكاوي و نقد مباني الهيات سلبي با تاكيد بر آرا ملاصدرا

A Critical Study of the Principles of Negative Theology with reference to Mulla Sadra’s Ideas

الهيات سلبي يا حكمت تنزيهي، گونه‌يي از شناخت است كه بيشتر درصدد بيان جنبه‌هاي سلبي متعلق خويش است تا بيان جنبه‌هاي ايجابي آن. بعبارت ديگر، از آنجا كه شناخت ويژگيهاي ذات الهي را مقدور بشر نميداند، از اينرو در پي آن است تا صفاتي را كه ذات الهي بدان متصف نيست، بشناسد نه آنچه را كه بدان متصف است. اين ديدگاه سابقه‌يي طولاني دارد، هرچند بين صاحبان آن اختلاف‌نظرهايي هم ديده ميشود. اين نظريه در حوزه‌هاي مختلفي و از جمله در حوزه معناشناسي ورود پيدا كرده و معتقد است كه درباره صفات خدا نميتوان آنگونه سخن گفت كه درباره همان صفات در ديگر موجودات. در فلسفه و كلام اسلامي نيز اين ديدگاه با تكيه بر يكسري مباني خاص مانند تباين وجودي، اشتراك لفظي، تلازم اشتراك معنوي با تشبيه و اكتناه ذات الهي و تاويل تنزيلي روايات پديد آمده است. اما هريك از اين مباني با اشكالاتي مواجه است كه ميتوان از آن به اشكالات مبنايي تعبير نمود. اين اشكالات متوجه اصل مباني اين ديدگاه بصورت جداگانه است. اما توالي فاسدي نيز هست كه كل اين نظريه ميتواند درپي داشته باشد و در اين مجال بدان پرداخته نميشود. در اين نوشتار كوشش شده است تا ابتدا تصوير مختصري از هريك از مباني ارايه شده و سپس نقد آن براساس مباني فلسفي و بويژه مباني حكمت متعاليه صورت پذيرد و درآخر به اين نتيجه منتهي شود كه مباني اين ديدگاه مخدوش بوده و ازاينرو اين ديدگاه در حوزه الهيات قابل دفاع و پذيرش نميباشد.

Negative theology or transcendental wisdom is a kind of knowledge that mainly intends to explain the negative aspects of what is related to it instead of referring to its affirmative aspects. In other words, since, according to this discipline, the knowledge of the characteristics of the Divine Essence cannot be attained, one must know about what the Divine Essence “is not”, rather than “is”, qualified with. This view has a long history, although there are some disagreements among those who advocate it. This theory has entered various fields including semantics and indicates that one cannot speak of God’s attributes in the same way that they talk about the same attributes in other existents. The same view has also emerged in Islamic philosophy and kalam based on a series of specific principles such as ontological difference, equivocality of names, interdependence of the equivocality of meaning and the knowledge of the Divine Essence, and the literal interpretation of traditions. However, each of these principles suffers from some potentially basic problems. These problems are rooted in the essence of the principles of this view separately. Nevertheless, there is a corrupt succession that the whole of this theory can lead to, which cannot be discussed in this short paper. Here, the writers have first tried to provide a concise account of each of the presented principles and then criticize it on the basis of the existing philosophical principles, particularly the principles of the Transcendent Philosophy. Finally, they conclude that the basic principles of this view are altered and, thus, it cannot be defended and accepted in the field of theology.