مباني منطقي استقرا و تطبيقات معرفت‌شناختي آن در انديشه شهيد صدر

Logical Bases of Induction and its Epistemic Instances in Martyr Sadr

مسيله «استقرا» از گذشته دور تا اكنون در منطق، معرفت‌شناسي و فلسفه علم مطرح بوده و از زواياي مختلفي مورد بررسي قرار گرفته است. استقرا، به دو قسم تام و ناقص تقسيم مي‌شود. آنچه بيشتر پژوهش‌ها را در باب استقرا به خود اختصاص داده، استقراي ناقص است. صحت استنتاج در استقراي ناقص بر اثبات سه اصل مبتني است: الف).استحاله اتفاق و تصادف مطلق؛ ب) استحاله اتفاق و تصادف خاص؛ ج) توجيه تعميم بر غير موارد استقرا شده. اثبات اصول سه‌گانه بالا مورد توجه مكاتب مختلف فكري در باب استقرا واقع شده و هر كدام از طرفداران ديدگاه عقل‌گرايي ارسطويي و تجربه‌گرايي به ارايه تلاش‌هايي در اين زمينه پرداخته است. شهيد صدر(ره) با طرح ديدگاه جديدي به نام «ديدگاه ذاتي» در كتاب گران‌سنگ «الاسس المنطقيهْْ للاستقرا » به نقد و بررسي ديدگاه عقل‌گرايي ارسطويي و تجربه‌گرايي پرداخته‌اند. در ديدگاه شهيد صدر(ره) استقراي ناقص، مفيد يقين موضوعي است و حصول يقين موضوعي، با طي دو مرحله توالد موضوعي و توالد ذاتي سامان مي‌پذيرد. در مرحله اول، احتمال مورد نظر افزايش مي‌يابد و در مرحله دوم به يقين موضوعي تبديل مي‌شود.

From distant past to the present, “induction” has been a prevailing issue in logic, epistemology and philosophy of science being discussed from different angles. Induction is of two kinds: perfect and imperfect. The latter is the focus of most discussions on induction. The accuracy of deduction in imperfect induction is dependent on three principles: a) impossibility of chance and absolute accident, b) impossibility of chance and limited accident and c) justification of extension to cases on which induction is not conducted. Different schools of thought, including the followers of Aristotelian rationalism and the advocates of empiricism, have tried to prove the afore-mentioned principles. Having presented a new theory called “the theory of essential” in his important work “Logical Bases of Induction”, martyr Sadr tries to make some critical remarks on Aristotelian rationalism and empiricism. According to martyr Sadr’s theory, imperfect induction produces objective certainty within the two stages of objective production and essential production. The first stage raises the probability and the second ends in certainty.