چهره‌نگاري سلجوقي؛ تداوم فرهنگ بصري مانوي

Seljukid Portrait Drawing; continuity of Manichean Visual Art

حكومت سلجوقيان با گسترش قلمرو سرزمين ايران و تكامل شعر و هنر يكي از درخشان‏ترين ادوار تاريخ هنر، فرهنگ و تمدن ايران است. در عصر شكوفايي سلجوقيان، تاثير رويكرد زيبايي‏شناسي ايراني ـ اسلامي نه تنها بر هنر سلجوقي بلكه در تمدن اسلامي شاكله‏اي از سنت‏هاي تصويري و مفهومي را فراهم آورد كه بسياري از آثار برجسته‏ي هنري، حتي در دوره‌هاي بعد، تحت تاثير آن قرار گرفتند. در آغاز ظهور اسلام، هنر نگارگري ايران به دليل ممانعت‏هاي تصويري موجود به سمت نقوش انتزاعي، هندسي و گياهي متمايل گشت. بررسي و تحقيق نگاره‏هاي موجود در آثار سفالي و فلزي دوره‏ي سلجوقيان حكايت از آن دارد كه به‌رغم ممنوعيت‏هاي تصويري حاكم در آن زمان به شيوه‌اي ظهور كرد، كه باز توليد سنت‏ نگارگري مانوي محسوب مي‌شود. چهره‌نگاري‌هاي سلجوقيان تحت تاثيركدام فرهنگ بصري بوده است؟ يا الگوي هنري چگونه بر آن سايه افكنده؟ پژوهش حاضر به بررسي تطبيقي26 نمونه از آثار برجاي مانده از دو دوره‏ي هنري ايران؛ مانويان و سلجوقيان مي‏پردازد و به دنبال اثبات اين فرضيه است كه شيوه‏هاي صوري و الگوهاي چهره‏نگاري در نگاره‏هاي مانويان، مجدداً در نگاره‌ها و آثار هنري سلجوقيان نمود پيدا كرده است. در اين مقاله، مطالب به طريق اسنادي و كتابخانه‏اي گردآوري و با روش تحليلي و توصيفي ـ تاريخي بررسي شده است. شناخت اشتراكات موجود ميان هنر نگارگري به ويژه چهره نگاري مانويان و سلجوقيان از اهداف اين پژوهش است.

Seljuk government extended the realm of Iran and played an influential role in the evolution of poetry and art, thus the era of this dynasty turned to one the most glorious periods of Art, Culture and Civilization in Iran history. During the Seljuk era of prosperity, the impact of Iranian - Islamic aesthetic approach, not only became apparent on Seljukid art, but also created a configuration of visual and conceptual traditions in Islamic civilization, which has influenced many of outstanding works of art on that period and also during later periods. With the advent of Islam, due to the prohibitions, the painting art of Iran moved toward abstract, geometric and plant motifs. Studying on the existing images on the metal and pottery works of seljuk era, suggests that there was a manner in drawing, despite the ban on the images in that period, which was a reproduced Manichaean tradition of painting. Seljukid Portrait Drawing was under which one of visual cultures? Or how the art pattern influenced it? During this research by applying a comparative study, 26 samples of works remained from two Iranian art period, Manichean and Seljukid has been studied. This research is trying to prove that the visual practices and portrait drawing patterns in Manichean paintings has been emerged again in paintings and artworks of Seljuks. In this paper the material has been collected by the Library and Archives and has been studied by analytical, descriptive and historical method. To understand the commonalities between painting art, especially portraits drawing of Manichean and Seljukid is one the main gaols of this research